Únete á nosa canle de Whatsapp
O amor é unha das temáticas máis difíciles de encarar para a filosofía. Detrás dunha máscara de simpleza e superficialidade romántica escóndese un concepto dunha profundidade inimaxinable. E, na nosa época, as redes sociais e o universo dixital fixeron que, á xa complexa análise do amor, se lle sumen condimentos que fagan máis difícil a tarefa de explicalo.
Así como sucede con distintos acontecementos ao longo da historia, o mundo dixital funcionou e funciona como un acelerador de procesos ou perspectivas. A pandemia de Covid-19 serviu como un acelerador do desenvolvemento dixital e isto acrecentará os efectos que desenvolverei nas próximas liñas.
Do mostrarse ao exhibicionismo
As redes sociais cambiaron radicalmente a forma na que os mozos se relacionan co outro. Utilizar estas plataformas esíxenos exhibirnos para que o outro saiba con quen está a contactar. Pero esta exhibición, imprescindible para que a conexión dixital se leve a cabo, pronto se converte nun exhibicionismo que leva inexorablemente ao desenvolvemento da cultura do mostrar.
Este sobredimensionado exhibicionismo parte dunha estratexia de sedución para captar a atención do outro. Aínda que esta competencia pola devandita atención existe desde tempos inmemorables, o mundo dixital colócanos na competición simultánea con millóns de persoas. Nesta contorna é onde se consolida unha cultura da envexa e as inseguridades.
Un Eros agonizante
O filósofo surcoreano Byung-Chul Han desenvolve esta teoría no seu libro A Agonía do Eros e afirma que “o corpo, co seu valor de exposición, equivale a unha mercadoría” e explica que esta mercantilización é a culminación dun proceso cousificador do outro. Esta cousificación nace da ruptura da distancia que hai entre un e o outro. Ao ver ao outro tan próximo, tan dispoñible, desposúelo da súa personalidade e transfórmalo nun obxectivo para alcanzar.
Esta percepción dunha rede social de encontro como mercado de compra-venda pódese ver máis claro nas aplicacións para atopar parella, como Tinder ou Badoo. Un preséntase alí, publica as súas mellores fotos e espera a que alguén compre o que un vende. Mentres tanto, a un aparécenlle decenas de oportunidades segundo as características que un estea a buscar. Un non só cousifica ao outro mediante un proceso de selección absurdo, senón que un se cousifica para que o outro te elixa.
Cousificar e posuír
Algo aínda peor sucede á hora de analizar as relacións sociais, en xeral, e as relacións amorosas, en particular. O proceso cousificador no que un se mergulle queda cristalizado no acto de celar. A capacidade que ten unha rede social dixital para visualizar ás persoas fai que calquera reacción dun outro (un comentario nunha foto, un “Gústame” nun comentario ou un Follow) sexa visto como unha ameaza inminente que fai nacer o sentimento de celar.
O celo, visto como unha resposta emocional cando alguén percibe unha ameaza cara ao que considera seu, é o acto cousificador nas relacións sociais. O acto de celar é a culminación da percepción do outro como propiedade privada. E como toda propiedade privada, debe ser defendida das ameazas do outro. Este acto, confundido erroneamente cun acto de amor, é a despersonalización da persoa e unha profunda limitación dos seus dereitos e liberdades.
Un problema antigo con novas manifestacións
Para exemplificar esta problemática quixera traer un fragmento da serie Friends. No inicio da terceira tempada podemos ver como Rachel, unha das protagonistas e parella de Ross –outro protagonista– coñece a Mark nunha cafetería e este ofrécelle un traballo. Claro, isto dista moito das redes sociais, pois a serie data de mediados dos anos 90. Ross, ao decatarse da proposta, comeza unha escalada de celos froito da súa inseguridade acerca da súa relación con Rachel, escalada que chega ao envío de agasallos e cantantes ao seu traballo para marcar territorio: inseguridade e cousificación.
Agora imaxinemos o que fose o tridente Ross–Rachel–Mark no 2021, coas redes sociais ao alcance da man e nunha época chea de inseguridades e narcisismo. Esta oda a un mesmo que marcan as redes sociais e o desexo de mostrarnos leva a que as inseguridades do outro aumenten o caudal de celos de maneira abrupta. O que na serie Rachel facía na súa vida privada ou laboral, lonxe dos ollos da súa parella, trasladaríase á esfera pública, dispoñible para o consumo inseguro e obsesivo de Ross.
O amor como retirada
Con todo, nada do mencionado ten que ver co amor. É máis, é todo o oposto ao amor. Ao manifestar un sentimento cousificador déixase de amar á persoa. O amor dilúese porque un non pode amar a un obxecto, a unha cousa. Como explica Theodor Adorno, amar é darlle ao outro todas as ferramentas para que te destrúa pero confiar en que non o fará. Só a un outro se lle pode dar ese poder.
Hai varias definicións e estilos de amar; pero considero que o concepto que máis loita contra a cousificación é o amor como retirada. Retírome para que o outro sexa. Deixo de lado os meus intereses para que esa persoa que eu amo poida ser en liberdade.
Iso, para o meu, é o amor.
*Agustín Joel Fernandes Cabal é investigador preodoutoral en Filosofía pola Universidade de Santiago de Compostela.
Cláusula de divulgación: Agustín Joel Fernandes Cabal non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beenficio destes artigo, e declarou carecer de vínculos relevantes máis alá do cargo académico citado.
