Prohibir editar os embrións humanos pode ser moi mala idea

O anuncio do chinés Hei Jiankui, quen dixo ter editado o ADN dos embrións de dúas xemelgas, non deu lugar a unha moratoria. Máis ben ao contrario. No cume sobre edición do xenoma en Hong Kong, os expertos reclaman un camiño “responsable e rigoroso” cara a este tipo de ensaios. Se se obstaculizan máis, poderíase empuxar a outros como Hei a saír dos sistemas de regulación.

Pasaron varios días despois de que Hei presentase no congreso de Hong Kong o traballo que supostamente deu lugar ás primeiras nenas da historia froito de embrións modificados xeneticamente. E aínda hoxe, o investigador do Instituto Crick británico Robin Lovell-Badge segue tratando de poñer ao día o seu correo electrónico, inutilmente: “As novas mensaxes chegan máis rápido do que tardo en responder os anteriores”, recoñece.

Publicidade

Compréndese. A tormenta ética desatada por Hei viviuse como un debate global febril que aínda non concluíu. Superada a fase de estupefacción, repulsa e condena, os científicos tratan de procesar a escasa información achegada por Hei no congreso, e modulan –ou tentan facelo– mensaxes excesivas que chegan ao público sobre as posibilidades e riscos da edición xenética.

Hai, sobre todo, unha pregunta: Agora que? Moitos condenan a Hei, “Moitos científicos condenaron o que fixo Hei”, explica Lovell-Badge, “pero non porque estean en contra da edición da liña xerminal humana para curar ou evitar enfermidades xenéticas, senón porque se saltou as normas da práctica clínica, e porque non fixo consultas profundas a outros científicos relevantes, a expertos na clínica e en ética, a reguladores, antes de implantar os embrións para obter embarazos”.

É máis, o xene que escolleu editar Hei para facer ás dúas nenas inmunes ao VIH non se relaciona cunha necesidade médica orfa, “e o que é peor, as xemelgas [obxecto da modificación] poderían estar máis expostas a outras enfermidades, como o virus West Nile e talvez a gripe”, continúa.

Eticamente aceptable? No futuro, poida que si. Porque ao peche do congreso de Hong Kong os 14 membros do comité organizador –Lovell Badge entre eles– non chamaron a unha moratoria de calquera ensaio que afecte á liña germinal, como reclamaron, entre outros, Feng Zhang, do Broad Institute do Instituto Tecnolóxico de Massachusetts (MIT), un dos creadores de CRISPR.

Ben ao contrario, tras cualificar de “irresponsable” e “profundamente inquietante” o proceder de Hei, os expertos mencionan as vantaxes da edición de embrións, admitindo que “podería permitir a pais con mutacións causantes de enfermidades ter fillos sans xeneticamente emparentados”, e que “podería ser aceptable no futuro” en certos casos e sempre que se cumpran criterios estritos de seguridade e transparencia, entre outros.

Sucede, explica Lovell-Badge, que “existe a preocupación de que os institutos de investigación, as axencias financiadoras e os reguladores endurezan os requisitos para investigar en métodos de edición o bastante seguros e eficientes como para ser usados na clínica. E isto sería un erro, porque podería forzar a outros como Hei a saírse dos sistemas normais de regulación”.

O investigador do Centro Nacional de Biotecnoloxía Lluís Montoliu, convertido en fonte española por excelencia en todo o referente a CRISPR, abunda: “O xenio xa está fóra da botella e non hai marcha atrás. Somos conscientes de que non podemos evitar que haxa por aí outros como Hei”.

Montoliu –que responde desde un congreso en Portugal no que “todos estamos a falar disto aínda que viñamos para outra cousa” –, avoga por definir unhas poucas normas claras, a modo de liñas vermellas, relativas á edición da liña xerminal humana, e que adquiran un rango similar á declaración de dereitos humanos.

Hei está sendo investigado polas autoridades chinesas e non transcendeu aínda se o seu traballo se consieera un delito no seu país. Desde o punto de vista ético os seus colegas xa o condenaron, sobre todo por poñer en perigo a saúde de dúas nenas que en teoría deberán estar permanentemente controladas.

Ninguén sabe o efecto que terán as supostas modificacións dos seus xenomas, porque parecen ser non só son as primeiras persoas que as teñen, senón tamén os primeiros animais.

É o que explicou ao mundo vía Twitter Sexan Ryder, da University of Massachusetts Medical School en Worcester (EE UU), tras analizar o relato das diapositivas amosadas por Hei no congreso.

Hei pretendía inactivar o CCR5, o xene que emprega o VIH para infectar a célula, de xeito que as nenas fosen inmunes ao virus; pero as mutacións logradas no xene en cuestión son diferentes das que na natureza se demostraron efectivas: é imposible saber se funcionarán.

“Ata onde sei, ningunha foi estudada en modelos animais. Moralmente inconcibible!”, escribe Ryder. A propia elección do xene diana que se quixo modificar, CCR5, foi moi criticada.

Nun escenario ideal –cunha técnica xa baixo control pleno, segura, cun bo sistema de supervisión–, por onde empezar? Que interesaría modificar primeiro? O premio Nobel David Baltimore, membro do comité organizador, apuntou a enfermidades graves causadas por mutacións nun único xene, como o Huntington ou a enfermidade Tay Sachs.

Hoxe podemos recorrer ao diagnóstico preimplantacional para previr milleiros de enfermidades causadas por un único defecto xenético –creando embrións mediante fecundación in vitro e implantando só os sans–, pero non se o pai e a nai teñen a enfermidade.

Para Lovell-Badge, a edición de embrións nestes casos chegará “e probablemente será segura, pero é imposible dicir cando. Os métodos de edición do xenoma avanzan tan rápido que é absurdo facer predicións”.

Será decisivo tamén o grao de coñecemento sobre os posibles xenes diana das primeiras aplicacións clínicas: “Sabemos dabondo sobre os xenes implicados na anemia de células falciformes ou a beta talasemia, ou sobre a fibrose quística, pero non sobre CCR5, ApoE4 ou moitos outros xenes nos que o vínculo coa enfermidade é menos directo, e nos que os xenes teñen funcións en múltiples sistemas”.

ApoE4 é un dos xenes asociados co risco de padecer alzhéimer. Pero non determina a enfermidade. Aínda así, a semana pasada a revista MIT Technology Review –que foi das primeiras en alertar do traballo de Hei– recollía declaracións dun investigador da Universidade de Harvard que estaría a tratar de modificar ese xene en espermatozoides, con vistas a crear, nun futuro, bebés sen a enfermidade.

“Oín todo tipo de informacións ridículas esta semana, pero esta de usar CRISPR para previr o alzhéimer é especial”, escribía respecto diso en Twitter o xenetista Gaetan Burgio, da Universidade Nacional Australiana.

E se o uso de CRISPR en embrións para previr alzhéimer esperta escepticismo, moito máis no caso do cancro. Como explica a Sinc Ewan Birney, director do Instituto Europeo de Bioinformática, en Reino Unido, “as enfermidades polixénicas son moito máis complicadas”. Non é planteable previlas editando o xenoma de embrións.

Javier Benítez, director do Programa de Xenética Humana do CNIO, está de acordo: “En cancro de mama, por exemplo, coñécense máis de 300 xenes implicados, e as combinacións entre eles de 30, 70, 100, van marcar un maior ou menor risco. Doutra banda nunca chegaremos a coñecer o número de xenes que confiren susceptibilidade ao cancro de mama (agora son 300 pero seica dentro de 5 anos falamos de 500)”.

CRISPR emprégase na investigación do cancro, pero non para previlo en embrións senón para tratar a enfermidade cando xa apareceu, como explica a Sinc Sandra Rodríguez, xefa da Unidade de Citogenética Molecular do CNIO: “Desenvolvéronse ensaios preclínicos en modelos celulares e animais para o tratamento de leucemias, cancro de pulmón, fígado ou páncreas, pero non sabemos cando estarán dispoñibles estes sofisticados métodos na clínica”.

Nun nivel tecnicamente inalcanzable están os trazos de personalidade e mesmo os estéticos: “Coa maioría dos trazos físicos, como a altura e a intelixencia, sabemos que hai moitos centos, senón miles, de xenes implicados”, sinala Lovell-Badge. “Cada un contribúe moi pouco, así que sería difícil mellorar eses trazos. Ademais moitos destes xenes teñen múltiples funcións; alteralos pode ter efectos positivos no cerebro e moi negativos noutros sistemas. Simplemente, non sabemos o bastante como para mellorarnos mediante edición xénica. É mellor facer deporte e obter unha boa educación”.

“Non estamos a falar de obter bebés de deseño, senón bebés sans”

A indignación da comunidade científica con Hei non implica oposición ao uso de CRISPR para modificar a liña xerminal humana. Non sempre foi así. Un dos termos que volveron a emerxer no debate estes días é Asilomar, o lugar en California onde 140 biólogos, físicos e expertos en dereito reuníronse en 1975 para analizar os riscos da entón emerxente tecnoloxía do ADN recombinante, a enxeñería xenética.

En Asilomar pediuse unha moratoria sobre a modificación do xenoma humano, invocando o principio de precaución. Catro décadas despois o espírito de Asilomar segue inspirando a moitos. En 2015 Eric Lander, xenetista director do Broad Institute do MIT, apelaba a el nun artigo: “Unha prohibición sempre podería ser revertida se chegamos a dominar dabondo a tecnoloxía, pero permitir aos científicos facer cambios permanentes no ADN da nosa especie debería requirir un consenso social moito máis amplo (…). Só pasou unha década desde que lemos o xenoma humano, deberiamos ser moi prudentes antes de empezar a reescribilo”.

Tamén en 2015 o Grupo Europeo de Ética da Ciencia, que asesora á presidencia da Comisión Europea, recomendou “unha moratoria sobre a edición dos embrións e gametos humanos que puidesen resultar nunha modificación do xenoma humano”.

No último ano, con todo, varios comités amosáronse a favor en circunstancias moi específicas. En outubro de 2017 a Academia de Ciencias estadounidense admitiu nun informe que “con supervisión estrita, a edición da liña xerminal podería permitirse no futuro para enfermidades graves”.

Richard Hynes, do MIT, un dos autores declarou entón: “Non vai pasar cedo, pero podemos ver un camiño lóxico ata chegar á edición da liña xerminal, xa non o podemos descartar como imposible (…). Debemos actuar con precaución, pero precaución non significa prohibición”.

Tamén asinou ese informe –e o documento de conclusións do recente cume en Hong Kong–, a experta en bioética Alta Charo, da Universidade de Wisconsin- Madison, que dixo: “Non estamos a falar de obter bebés de deseño, senón bebés sans”.