Moito antes de que os incas chegasen ao poder en Perú e empezasen a celebrar ao seu deus do sol, unha civilización pouco coñecida estaba a construír o primeiro observatorio astronómico coñecido en América. Aínda que non son tan antigas como Stonehenge, estas antigas ruínas, coñecidas como Chankillo, considéranse unha “obra mestra do xenio creativo humano”, con características únicas que non se ven en ningún outro lugar do mundo.
Situado no deserto costeiro de Perú, o xacemento arqueolóxico é famoso por conter unha fileira de 13 torres de pedra, que xuntas trazan o horizonte dun outeiro, de norte a sur, como un sorriso de dentes no fondo. Ademais desta notable estrutura, coñecida como as Trece Torres, as ruínas do observatorio tamén inclúen un complexo de tres paredes na cima do outeiro chamado o Templo Fortificado e dous complexos de edificios chamados o Observatorio e o Centro Administrativo.
As escavacións oficiais
Rematado hai máis de 2.300 anos, o emprazamento foi un misterio para os viaxeiros durante séculos. Só cando comezaron as escavacións oficiais a principios do século XXI, os arqueólogos déronse conta do que estaban a ver. Nunha paisaxe desértica e a plena luz do día, as estruturas de pedra da cima do outeiro, que abarcan uns 300 metros, non parecen gran cousa. Pero a cousa cambia ao amencer e á tarde.
Cando o sol sae polo leste, un orbe de luz emerxe nalgún lugar da crista das torres. A medida que avanza o ano, tamén o fai a posición da saída do Sol, case coma se a luz se deslizase polo dentado horizonte. No solsticio de verán, por exemplo, o sol sae á dereita da torre máis á dereita. Mentres que no solsticio de inverno, o sol sae pola esquerda da torre máis á esquerda.
As Torres de Chankillo foron colocadas con tanto coidado, que cando un observador se sitúa nun punto de observación específico debaixo da crista, pode predicir a época do ano en dous ou tres días baseándose só na saída ou a posta do sol. O punto de observación que mira cara ao oeste, cara á crista —é a estrutura do Observatorio— utiliza a posta de sol. No que se cre que é o punto de observación do leste, todo o que queda é o contorno de pedra incompleto dunha habitación, pero está nunha localización simétrica e utilizaría a saída do sol.
O equinoccio de setembro, por exemplo, defínese cando o sol se pon entre a sexta e a sétima torre, como se ve na imaxe de abaixo.
Antiga civilización
A antiga civilización que deseñou o observatorio solar apenas se coñece, pero sería unha das culturas máis antigas de América. De feito, esta cultura é anterior aos incas, que tamén destacaban en astronomía hai máis de 1.000 anos. Debido a que as ruínas de Chankillo atribuídas a esta civilización se asentan no deserto costeiro entre o río Casma de Perú e o río Sechín, os construtores orixinais coñécense agora como a cultura Casma-Sechín.
Do mesmo xeito que os incas, esta civilización probablemente consideraría o sol como unha deidade dalgún tipo. As escaleiras que conducen a cada torre suxiren que o lugar se utilizou no seu día para realizar rituais. Segundo as escavacións arqueolóxicas, o observatorio construíuse probablemente nalgún momento entre o 500 e o 200 a.C. Despois, por algunha razón, o lugar foi abandonado e as torres deterioráronse. Na súa época de esplendor, os arqueólogos afirman que as estruturas estarían revestidas de amarelo, ocre ou branco e pintadas con grafitis ou impresións dixitais.
Conservación
Con todo, mesmo cando están desprovistas de decoración e se desmoronan, os restos destas torres de pedra seguen rexistrando fielmente os días do ano. Actualmente estanse realizando esforzos de conservación para manter a exactitude do antigo calendario. En 2021, o Complexo Arqueoastronómico de Chankillo ingresou oficialmente na Lista do Patrimonio Mundial da UNESCO polo seu excepcional traballo artesanal e a súa visión do mundo das sociedades antigas.
“A diferenza das aliñacións arquitectónicas sobre un único obxectivo astronómico que se atopan en moitos sitios antigos de todo o mundo, a liña de torres abarca todo o arco anual da saída e a posta do sol visto, respectivamente, desde dous puntos de observación distintos, un dos cales segue sendo claramente visible sobre o chan”, reza a descrición da UNESCO. “O observatorio solar de Chankillo é, pois, unha testemuña da culminación dunha longa evolución histórica das prácticas astronómicas no val de Casma”.