Unha reportaxe de Enrique Sacristán / Axencia Sinc
A paisaxe infernal de Dallol, situado na depresión etíope de Danakil, esténdese sobre un cráter volcánico repleto de sal, onde emanan gases tóxicos e ferve a auga no medio dunha intensa actividade hidrotermal. É un das contornas máis tórridas da Terra. Alí as temperaturas diarias no inverno poden superar os 45 °C e abundan as pozas hipersalinas e hiperácidas, con valores de pH mesmo negativos.
Un recente estudo sinalaba que certos microorganismos poden sobrevivir neste ambiente multiextremo (moi quente, salino e ácido á vez), un descubrimento que levou aos seus autores para presentar este lugar como un exemplo dos límites que pode soportar a vida, e mesmo para propoñelo como un análogo terrestre do Marte primitivo.
Con todo, agora un equipo franco-español de científicos liderado pola bióloga Purificación López García do Centro Nacional para a Investigación Científica (CNRS) de Francia, publicou un artigo na revista Nature Ecology & Evolution onde se conclúe o contrario. Segundo estes investigadores, non hai vida nas charcas multiextremas de Dallol.
“Despois de analizar moitas máis mostras que en traballos anteriores, cos adecuados controis para non contaminalas e unha metodoloxía ben calibrada, comprobamos que a vida microbiana está ausente nestas piscinas salgadas, quentes e hiperácidas, así como nos lagos de salmoira adxacentes ricos en magnesio”, subliña López García.
“O que si hai é unha gran diversidade de arqueas halófilas (un tipo de microorganismos primitivos amantes do sal) no deserto e os canóns salinos ao redor do sitio hidrotermal –aclara a bióloga–, pero non nas propias pozas hiperacídas e hipersalinas, nin nos chamados lagos Negro e Amarelo de Dallol onde abunda o magnesio. E todo iso, a pesar de que a dispersión microbiana polo vento e os visitantes humanos nesta zona é intensa”.
Mesmo resultado con diversos métodos
Así o confirman os resultados de todos os métodos que utilizou o equipo, que son tan variados como secuenciacións masivas de marcadores xenéticos para detectar e clasificar microorganismos, intentos de cultivo microbiano, citometría de fluxo fluorescente para identificar células individuais, análises químicas de salmoiras e microscopía electrónica de varrido combinada con espectroscopía de raios X.
López García advirte que algúns precipitados minerais de Dallol ricos en sílice poden parecer células microbianas ao microscopio, polo que hai que analizar ben o que se está vendo: “Noutros estudos, á parte da posible contaminación de mostras con arqueas de terreos adxacentes, pódense interpretar estas partículas minerais como células fosilizadas, cando en realidade se forman espontaneamente nas salmoiras aínda que non haxa vida”.
Segundo os autores, este traballo “axuda a circunscribir os límites da habitabilidade e esixe cautela á hora de interpretar biofirmas morfolóxicas na Terra e noutros planetas”, é dicir, que non hai que fiarse do aspecto aparentemente celular ou ‘biolóxico’ dunha estrutura, porque podería ter unha orixe abiótica.
“Ademais, o noso estudo presenta evidencias de que hai lugares da superficie terrestre, como as piscinas de Dallol, que son estériles aínda que conteñan auga”, subliña López García. Isto supón que a presenza de auga líquida nun planeta, que a miúdo se usa como criterio de habitabilidade, non implica directamente que teña vida.
Dúas barreiras para a vida
Neste caso, os investigadores atoparon dúas barreiras físico-químicas que impiden a presenza de organismos vivos nas pozas: a abundancia de sales de magnesio caotrópicas (un axente que rompe as pontes de hidróxeno e desnaturaliza as biomoléculas) e a confluencia simultánea de condicións hipersalinas, hiperácidas e alta temperatura.
“Non esperariamos atopar formas de vida en ambientes similares doutros planetas, polo menos non baseadas nunha bioquímica similar á terrestre”, apunta López García, quen insiste na necesidade de contar con múltiples indicios, analizar todo tipo de alternativas e ser moi prudente coas interpretacións antes de concluír nada en astrobiología.
Tanto o grupo franco-español, no que participan investigadores do Instituto Xeolóxico e Mineiro de España e a Universidade Autónoma de Madrid, como outros equipos internacionais continúan investigando o ambiente extremo de Dallol, onde poderían alternarse piscinas completamente estériles xunto a outras cunhas condicións biofísicas lixeiramente mellores que permitan a presenza de arqueas e outros microrganismos extremófilos. En calquera caso, unha contorna excepcional para seguir estudando os límites da vida.
Referencia: Hyperdiverse archaea near life limits at the polyextreme geothermal Dallol area (Publicado en Nature Ecology & Evolution).