Únete á nosa canle de Whatsapp
Un artigo de Enrique Sacristán / Agencia SINC
Despois dun ano e medio marcado polos confinamentos e a pandemia, este verán ofrece a oportunidade de mirar e gozar dos ceos estrelados ao aire libre. Coa axuda do astrónomo Miguel Querejeta do Observatorio Astronómico Nacional (IGN-MITMA) e a información que facilita a páxina web (ver PDF) deste organismo, resolvemos algunhas dúbidas sobre os próximos eventos astronómicos.
Cando comeza e dura exactamente o verán?
Comezou este 21 de xuño, ás 5 horas e 32 minutos (hora peninsular española). O inicio das estacións establécese por convenio segundo sitúese a Terra en determinadas posicións da súa órbita, pero non depende de que estea máis ou menos preto do Sol. No caso do verán, esa localización dáse no punto da eclíptica no que a nosa estrela alcanza a súa máxima declinación Norte (23,4°). É o solsticio de verán no hemisferio norte, o día con máis horas de luz do ano (no sur, con todo, comeza o inverno). En 2021 esta estación durará 93 días e 15 horas, e terminará o 22 de setembro.
Veremos algunha ‘superlúa’ este verán?
O termo ‘superlúa’ é un tanto polémico. Non adoita gustar aos astrónomos porque ten a súa orixe na astroloxía e suxire que vemos ao noso satélite moito máis grande do habitual. A denominación astronómica máis adecuada é ‘lúa de perixeo’, é dicir, cando a fase de lúa chea está preto do punto da súa órbita máis próximo á Terra (o “perixeo”), o que fai que se vexa lixeiramente máis grande, pero non moitísimo máis que calquera lúa chea.
Pero incluso establecer cando sucede isto é discutible. A lúa chea nunca ten lugar no instante exacto do perixeo, pode ter lugar horas ou días antes ou despois. Normalmente chámase lúa de perixeo (ou ‘superlúa’) á que ocorre con menos de 24 horas de diferenza respecto ao momento do perixeo. Nalgún punto hai que poñer o límite.
Segundo esa definición, en 2021 só habería dúas e xa pasaron: a do 27 de abril e a do 26 de maio (que coincidiu tamén cunha eclipse lunar visible na zona do Pacífico). Este verán haberá catro lúas cheas e a primeira (24 de xuño) será lixeiramente máis grande que as outras (24 de xullo, 22 de agosto e o 21 de setembro), pero os expertos non a consideran ‘lúa de perixeo’.
Que planetas se poderán ver?
Xúpiter, Saturno, Venus e Marte serán visibles a ollo nu e fáciles de localizar. A comezos do verán, Xúpiter e Saturno poderanse observar ata o amencer, logo case toda a noite durante parte do mes de agosto, para terminar a estación sendo visibles unicamente á noitiña. No solpor tamén serán visibles Venus e, ata mediados de agosto, Marte.
O 2 de agosto Saturno estará en oposición (respecto ao Sol, que se situará xusto detrás da Terra) polo que se situará nun punto da súa órbita próximo a nós. Isto facilitará a observación do planeta, os seus aneis e lúas utilizando pequenos telescopios. Tamén terá que utilizar este tipo de instrumentos quen queira observar Neptuno en oposición o 14 de setembro (un pequeno punto azul).
Non é frecuente ver os planetas como nas espectaculares imaxes que coñecemos deles, senón como potentes puntos brillantes no ceo (mesmo desde a Estación Espacial Internacional), pero sempre son un foco de atracción.
Vai haber algunha conxunción de planetas?
O interese astronómico das conxuncións é que algúns astros poden verse moi próximos no ceo, o que pode resultar moi estético e axudar a identificalos. Pero non hai que esquecer que é unha cuestión de proxección: ver un planeta preto doutro é unha proximidade só aparente, xa que cada un segue circulando pola súa órbita ao redor do Sol.
Este verán producirase a conxunción de Marte e Venus [un ‘encontro’ moi mitolóxico] o 12-13 de xullo: a mínima separación alcánzase o día 13, pero o día 12 esa distancia é case idéntica. Máis tarde, o 18 de agosto, terá lugar a conxunción entre Marte e Mercurio, pero non ten interese astronómico porque non se verá, xa que ocorre con ambos os planetas por baixo do horizonte cando sexa de noite.
Poderemos ver Mercurio?
A comezos de xullo ao amencer, pero só se temos unha vista moi despexada cara ao horizonte leste. O día 5 de xullo prodúcese a súa máxima elongación (máxima separación angular respecto ao Sol) no seu actual período orbital. Non é necesario ningún telescopio para velo, pero o problema é que se eleva moi pouco sobre o horizonte antes de que o Sol saia e faga imposible a súa visión. Por tanto, se temos calquera pequeno obstáculo nesa dirección, como montañas ou edificios, non poderemos observalo. O día 8 de xullo, unha fina lúa menguante será visible xunto a Mercurio e pode axudar a localizalo (de novo, con vista moi despexada sobre o horizonte leste).
Que conxuncións de planetas haberá coa Lúa?
Poden resultar visualmente moi atractivas. Nestes días veremos a conxunción da Lúa con diversos planetas:
- 27-29 de xuño ao amencer, con Saturno e Xúpiter.
- 8 de xullo ao amencer, a citada conxunción con Mercurio.
- 12 e 13 de xullo á noitiña, con Venus e Marte
- 24-26 de xullo, con Saturno e Xúpiter.
- 10 e 11 de agosto no solpor, con Venus.
- 20-22 de agosto, con Xúpiter e Saturno.
- 9 e 10 de setembro á noitiña, con Venus.
- 16-18 de setembro, con Saturno e Xúpiter.
Será un bo ano de Perseidas?
A choiva das Perseidas é unha choiva anual de meteoros (comunmente chamados “estrelas fugaces” ou “bágoas de San Lorenzo”) que alcanzan a súa máxima actividade cara ao 12 de agosto, pero obsérvanse días antes e despois. As velocidades destes meteoros poden superar o 50 quilómetros por segundo e pódense chegar a ver ata 200 nunha hora. O 2021 será un ano excelente para observar as Perseidas porque sucederán poucos días despois da lúa nova (8 de agosto).
As Perseidas veranse no seu esplendor este ano, xa que suceden poucos días despois da lúa nova
A súa orixe está en que cada ano, a principios de agosto, o noso planeta cruza a órbita do cometa 109 P/Swift-Tuttl onde se acumulan as pequena partículas (como grans de area ou menores) que vai deixando. Cando unha destas partículas entra na atmosfera terrestre a gran velocidade, a fricción quéntaa ata vaporizala e vémola como unha ‘estrela fugaz’. A radiante ou punto de onde parece vir esta choiva de meteoros é a constelación de Perseo, de aí o seu nome.
Ademais das Perseidas, tamén serán visibles as Delta-acuáridas, cuxo máximo se produce a noite do 28 ao 29 de xullo, pero obsérvanse mellor desde o hemisferio sur.
Cales son as constelacións do verán?
Ademais da espectacular franxa leitosa que forma a Vía Láctea (acumulación de estrelas no disco de nosa propia galaxia) pódense ver as agrupacións ficticias de estrelas que constitúen as constelacións. Nada máis caer a noite, comezan a aparecer as estrelas máis brillantes e é facilmente identificable o triángulo formado por Altair da constelación da Aguia, Deneb da constelación do Cisne e Vega da constelación da Lira. É o denominado triángulo de verán.
Ao redor da estrela Polar, veranse ao longo da noite as constelacións de Casiopea, Cefeo, o Cisne, o Dragón e as dúas Osas (a Maior e a Menor). Tamén serán visibles de leste a oeste, Pegaso, o Aguia, a Coroa Boreal e a Cabeleira de Berenice. Preto do horizonte poderemos observar ao longo da noite algunhas das constelacións zodiacais, da Virxe a Augadeiro, esta última xa case ao amencer.
O ceo por fin ten nomes galegos: este é o dicionario das 88 constelacións
Algún consello para gozar mellor do ceo nocturno?
Na medida do posible, buscar ceos escuros e deixarse admirar polas estrelas. Non fai falta investir en equipamento caro para poder aprender a recoñecer as constelacións ou gozar de espectáculos como a Vía Láctea, as Perseidas ou algúns cúmulos estelares. Hoxe en día existen moitos recursos que nos axudan a orientarnos no ceo: aplicacións para móbil ou computador, como Stellarium, e información como a que proporciona o Observatorio Astronómico Nacional na súa páxina web e redes sociais (@robsmadrid en Facebook e Twitter), onde cada semana facilítase información e ilustracións do que se pode ver no ceo. Con este tipo de mapas e indicacións é moi fácil orientarse.
Tamén existen numerosas asociacións de astrónomos afeccionados para aqueles que queiran aprender máis. E aínda que non son imprescindibles, cuns prismáticos ou un pequeno telescopio tamén se pode gozar moito da astronomía.
Que podemos observar con prismáticos e pequenos telescopios?
Por exemplo, o relevo da Lúa. Para ter unha boa visión del convén ir observándoo noite tras noite mentres vai crecendo a iluminación do noso satélite, pois así podemos ver como aparecen novos accidentes orográficos.
Cando a noite é máis escura (por haber lúa nova), pódese tentar observar nebulosas de emisión como o complexo de nebulosas de Orión (Messier 42 e 43), o grupo das estrelas Pléiades e o resto de supernova coñecido como a nebulosa do Cangrexo (Messier 1).
Con estes instrumentos sinxelos tamén son moi agradecidos de ver Saturno e Xúpiter, coas súas lúas máis brillantes, e facerse un percorrido pola franxa estrelada que constitúe a Vía Láctea. Ademais pódense observar algunhas estrelas dobres (por exemplo, Albireo, na constelación do Cisne) e mesmo galaxias como M31 (Andrómeda).
Cales son os mellores ceos de España para ver as estrelas?
Probablemente o mellor sexa o da illa canaria de La Palma, todo un referente en calidade de ceo nocturno e onde este ano celebrarase unha conferencia internacional para avanzar na súa protección a escala global.
Pero noutras partes de España e do mundo tamén se atopan bos lugares para a observación. A Fundación Starlight desenvolveu un sistema de certificación para acreditar aqueles espazos que posúen unha excelente calidade de ceo e representan un exemplo de protección e conservación. Un mapa interactivo permite coñecer as reservas e destinos turísticos Starlight, aínda que en calquera recuncho afastado da contaminación luminosa podemos gozar das estrelas.
