Quen non viu algunha vez as avelaíñas e outros ‘bichos’ voando ao redor dos farois? Hai moito tempo que se sabe que a luz artificial atrae os insectos voadores, e mesmo durante o Imperio romano utilizouse para atrapalos. Con todo, non se coñece ben a razón que hai detrás deste comportamento, e expuxéronse diversas posibilidades: usar a luz como unha vía de escape, que a fonte luminosa cegue os insectos ou que estes a confundan coa lúa, entre outras moitas teorías.
Para indagar neste misterio, un equipo internacional de investigadores, liderado por Samuel Fabian do Imperial College de Londres (Reino Unido) e Yash Sondhi da Universidade Internacional de Florida (EE UU) utilizaron cámaras de alta velocidade. Con elas seguiron o voo tridimensional de diversas especies de avelaíñas, outras bolboretas, libélulas e moscas da froita, tanto en condicións de laboratorio como nunha contorna natural: a Estación Biolóxica de Monteverde, en Costa Rica.
Os investigadores estudaron o seu voo en distintas condicións lumínicas, incluídas fontes de luz ultravioleta puntuais e superficies cun brillo máis difuso. Desta forma, comprobaron que os insectos presentan unha “resposta dorsal á luz”, corrixindo a súa traxectoria de tal forma que o seu lombo queda orientado cara ao foco luminoso. Redúcese así a súa capacidade para orientarse, segundo o estudo que publican esta semana en aberto na revista Nature Communications.
Con fontes de luz naturais, como o sol ou unha noite estrelada, esta resposta fai que o insecto manteña unha traxectoria de voo estable e correctamente orientada co seu horizonte. Con todo, a luz artificial provoca que o seu voo se desvíe e sexa corrixido de forma errática, a miúdo dando voltas ao redor do foco.
“O principal achado é que os insectos confunden a luz coa dirección cara a arriba do ceo”, sinala Fabian á Axencia SINC, e explícao: “Saber cara a onde está o ceo é esencial para voar, xa que necesitas xerar as forzas que contrarresten a gravidade”. “Por tanto, esta confusión fai que os insectos inclinen os seus corpos cara á luz e dirixan as súas forzas de voo en sentido contrario á gravidade. Isto conduce ás súas traxectorias orbitais enrevesadas que a miúdo observamos preto dos farois. A proba máis fidedigna diso é que cando sobrevoan unha luz brillante voltéanse e caen desde o aire”, apunta.
Os resultados tamén permitiron descartar algunhas hipóteses que se barallaban e non se puxeron a proba: “Non cremos que se trate da navegación utilizando a lúa, e tamén vimos que os insectos non voan directamente cara á luz. Máis ben esta os desorienta verticalmente e atrapa aos que pasan por casualidade”, sinala o investigador.
Ocorre en distintos insectos
O equipo comprobou o mesmo comportamento en dez ordes diferentes de insectos. “Isto ten sentido, xa que todos se enfrontan ao mesmo problema de pescudar onde está a gravidade. Cando voan, non poden utilizar as forzas de reacción do chan —como facemos nós ao camiñar—, e ao virar polos recunchos ou esquinas experimentan todo tipo de aceleracións —forzas g—, que adoitan ser maiores que a da gravidade e non a distinguen. A detección directa mediante as patas colgando, por exemplo, é un mecanismo inexacto”, explica Fabian.
“Pero inclinar o lombo cara á luz, e por tanto cara a onde cres que está o ceo, é unha boa maneira de manterse na posición correcta no aire”, recalca. “É un mecanismo robusto e rápido que non require sensores adicionais. Os insectos —entre outros animais, como peixes e invertebrados mariños— utilizan esta resposta todo o tempo ao noso ao redor para inclinarse rapidamente na dirección correcta, un mecanismo que segue sendo moi útil durante o día”, engade.
A resposta dorsal á luz parece ser unha resposta tanto durante o día como durante a noite, segundo os autores, que utilizaron insectos diúrnos e nocturnos para comprobalo.
Dúas excepcións
Con todo, os investigadores atoparon dúas excepcións a este comportamento. A primeira era a mosca da froita (Drosophila), que voaba sobre o foco ultravioleta sen inclinarse cara a el nin inverterse. Descoñécese o motivo deste comportamento diferente que, con todo, aproveitan investigadores de todo o mundo cando usan estas moscas para experimentos de voo, onde non parece interferir a iluminación ou contorna visual.
A segunda excepción foi a Daphnis nerii, que non se deu a volta ante a luz ultravioleta nin mostrou patróns de voo alterados no laboratorio. “Isto é especialmente estraño, xa que esta especie chega ás trampas de luz no campo, pero non no laboratorio”, di Fabian, “unha posible razón é que estas avelaíñas teñan diferentes modos de voo —por exemplo, planeo fronte a alta velocidade—. Está claro que os insectos posúen a capacidade de desactivar a resposta á luz dorsal ás veces cando lles convén, algo que queremos examinar máis detidamente”.
Problema da contaminación lumínica
En calquera caso, o zoólogo lembra que desde hai 370 millóns de anos, a luz foi un bo indicador da dirección que toman os insectos cando voan, pero recentemente os humanos estragámolo coa iluminación nocturna: “Despois de que empezaramos a poñer grandes luces brillantes por todas partes preto das nosas casas, converteuse nun problema. De súpeto, a zona visual máis brillante pola noite non é o ceo, algo extremadamente raro para eles. Pero quero deixar claro que os insectos non son parvos, están fantasticamente ben axustados para funcionar no medio natural. O que pasa é que cambiamos a contorna máis rápido do que poden adaptarse a ela”.
Fabian destaca os efectos “moi negativos” que ten a luz nocturna para as poboacións de insectos. “Non só os atrae e atrapa, senón que interrompe os seus períodos de actividade. Os nocturnos adoitan ir durmir tras estrelarse contra unha luz, por exemplo. É probable que os insecticidas e os cambios no uso do chan sexan aínda máis devastadores, pero aínda non sabemos exactamente canto dano fai esta luz nocturna”.
Próximo paso: investigar a distancia
Os autores conclúen que son necesarios máis traballos que examinen os efectos a longa distancia da luz artificial, e que podemos mellorar os hábitats destes pequenos animais, reducindo a iluminación artificial innecesaria pola noite.
“A nosa próxima gran pregunta é coñecer a distancia na que este efecto comeza a ocorrer con diferentes luces”, sinala Fabian, que conclúe: “Os nosos datos actuais son duns dous metros ao redor do máximo da fonte luminosa, pero non sabemos que ocorre a 20 metros, 100 metros ou un quilómetro. Entender isto é clave para os esforzos de conservación e reducir o efecto da contaminación lumínica na nosa fauna nocturna”.
