Diante do colexio dos meus fillos hai un colector de aceite usado. Un deses colectores nos que tiramos o aceite de cociñar unha vez inservible. Quen ía pensar que nun deses colectores xacía unha das solucións ás verteduras como o do Prestige, que hai agora 20 anos cubriu de chapapote moitas praias do norte de España.
Levo anos traballando co grupo da profesora Ying Han, da Universidade de Ciencia e Tecnoloxía do Suroeste (China), en cuestións relacionadas coa biorremediación. Isto é, en como usar diferentes plantas e microbios para limpar a contaminación dos chans. No noso último estudo, publicado recentemente, presentamos un novo método para limpar as praias de verteduras accidentais de diésel. E para iso utilizamos uns fungos que crecen, precisamente, nos colectores de aceite.
O reto: alta salinidade e hidrocarburos complexos
Actualmente dispomos de diferentes tratamentos manuais, químicos e térmicos para remediar as verteduras de hidrocarburos de petróleo. Trátase de procedementos caros e que, en ocasións, poden levar efectos adversos sobre o medio.
A biorremediación, en cambio, é unha técnica natural, de baixo custo e que adoita carecer de efectos adversos. Esta técnica leva décadas sendo aplicada para limpar as verteduras de petróleo e derivados. Estudos anteriores mostraron unha gran eficiencia en ausencia de sales. Con todo, a eficacia deste tratamento é baixa en ambientes salinos como os da costa. Isto é porque os organismos que degradan os derivados do petróleo se deshidratan polo sal.
A biorremediación presenta outro problema: a súa eficacia diminúe en hidrocarburos complexos. Até agora, só se logrou degradar rapidamente compostos sinxelos, como os fenoles, en ambientes salinos. A vertedura do Prestige, con todo, estaba composta por unha mestura de hidrocarburos saturados, aromáticos e resinas. Estes hidrocarburos resultan moito máis difíciles de degradar que os fenoles.
O procedemento: furgar nos colectores
Necesitabamos polo tanto atopar algún tipo de microbio que fose quen de degradar hidrocarburos complexos en ambientes salinos. Os estudos anteriores centráronse en bacterias, pero documentaron unhas taxas de degradación lentas e incompletas. Unha vez descartadas as bacterias, decidímonos por explorar o potencial dos fungos.
Buscamos aos nosos candidatos entre os fungos que crecían nos colectores de aceite usado. Cultivámolos en placas de Petri no laboratorio onde os expuxemos a diferentes concentracións de sal e de diésel. Aí observamos como, ao cabo dun tempo, o diésel desaparecera: ‘comérano’ os fungos.
Identificación dos fungos
Atoparamos uns fungos que degradaban os hidrocarburos. Pero iso non resolvía do todo o problema. Quedaba por saber quen eran eses organismos, como degradaban os hidrocarburos e que efectos ían exercer sobre o chan e sobre o resto de microbios.
Para determinar a identidade dos fungos secuenciamos parte do xenoma e identificamos dúas liñas diferentes de fungos do xénero Aspergillus. En particular, a estrutura xenética parecíase moito a Aspergillus niger.
Aspergillus niger é un vello coñecido da industria alimentaria. É moi común atopalo en salsas, viños e vinagres, polo que non adoita representar ningún perigo para a saúde. Esta especie tamén se usa para fermentar azucres na fabricación do ácido cítrico ou glucónico. Hai outros fungos do xénero Aspergillus, tales como Aspergillus flavus, que son tóxicos e nocivos para a saúde humana, pero non é o caso de Aspergillus niger.
Vimos que a degradación de hidrocarburos era máis efectiva cando xuntabamos ambas as liñas de Aspergillus xa que, a pesar da súa similitude xenética, existen diferenzas no seu metabolismo. Aspergillus niger usa os hidrocarburos como fonte de carbono. Isto é, come petróleo. E faino segregando unhas encimas, as lipasas e lacasas, que catalizan a degradación. Tamén empregamos hematita, un mineral composto de óxido férrico, que acelerou a degradación ao achegar electróns para a oxidación do diésel.
Outro resultado interesante foi que a aplicación fúngica alteraba a comunidade microbiana. En particular, comprobamos que aumentaba a presenza doutros fungos que tamén degradan hidrocarburos. É dicir, estableceuse unha especie de reacción en cadea onde o uso de Aspergillus fomentou a presenza doutras especies que aceleraban a degradación do diésel.
Aplicación práctica
A aplicación práctica desta técnica é sinxela. Pódense esparcir os fungos mesturados con auga a través de aerosois ou esprays, ou se poden inocular directamente no chan. Para o seu emprego a gran escala, os aerosois son máis prácticos. Tras a aplicación, só hai que esperar.
Este traballo forma parte da tese de doutoramento de Sumbal Sajid, tamén da Universidade de Ciencia e Tecnoloxía do Suroeste, e os resultados son máis que prometedores: ao cabo de 50 días, a concentración de diésel diminuíra un 88 %. Trátase do mellor resultado no que se refire á cantidade e rapidez de limpeza até a data.
Resulta evidente que a mellor forma de previr un desastre tras a vertedura de hidrocarburos de petróleo é evitando que ocorra devandita vertedura e, sobre todo, abandonando o uso de combustibles fósiles. Pero mentres iso non sexa posible, esta nova técnica de biorremediación pode acelerar o proceso de recuperación.
Víctor Resco de Dios* é profesor de enxeñaría forestal e cambio global, Universitat de Lleida
Cláusula de Divulgación: Víctor Resco de Dios recibe fondos do MICINN e da Comisión Europea.