Venres 29 Marzo 2024

Incendio nos Ancares: Viaxe ao corazón queimado da serra

Hai un século, en Cervantes chegaron a vivir máis de 8.000 persoas, cando máis do 70% da poboación galega residía en núcleos rurais. Hoxe apenas quedan un milleiro, repartidas en máis de 275 km2. Salpicadas cada pouco espazo nas ladeiras dos Ancares, cada vez menos aldeas fan forza por resistir. Nalgunhas, como A Ucella, O Pando, A Freita, Deva, Cereixedo, Noceda, Vilanova do Pedregal, Vilarello, Donís ou Xantes aínda queda algo de vida. Por se era pouco o suicidio asistido que sofren, a pasada semana tiveron que ver moi de preto unha ameaza moito máis inmediata. Arderon casas, pallotes, becerros, coches e pasteiros. Quedou a sensación de que puido ser bastante peor e, ao tempo, de que o lume veu acelerar a agonía.

Durante unha semana, despois de reavivarse varias veces, dous incendios, un no norte do municipio e outro no sur, calcinaron, ademais das propiedades dos veciños, un dos corazóns do patrimonio natural de Galicia. Case todo o lume, que superou, segundo os datos provisionais, as 3.000 hectáreas, concentrouse na zona do núcleo da reserva da biosfera. É dicir, a parte máis importante para a conservación deste ecosistema. Sorbeiras, uceiras, piornos, bidueiros, castiñeiros de 200 ou 300 anos, carballos, martas, raposos…

Publicidade

A serra de Pando, unha das espiñas dorsais da cordilleira, que sube ata Tres Bispos, e continúa despois ata o Mustallar, ardeu na súa maioría, desde o bico do monte ata as abas, a ambos lados. “Era unha zona de moi bos cantadeiros – lugares de reprodución – para a pita do monte“, lembra Augusto de Castro Lorenzo, profesor de Zooloxía no Campus de Lugo da USC. Xa hai tempo que a especie desapareceu dos Ancares. Pero se había algunha esperanza de que volvese, o incendio complicouno bastante máis, lamenta Augusto. O mesmo pasa co oso, que recibiu un duro golpe tamén cos lumes en Asturias e León, xusto nun momento de relativo optimismo nos censos da especie e cun proxecto Life da Unión Europea recén aprobado para aumentar a súa presenza nos Ancares e no Courel.

Monte queimado entre Noceda e A Ucella, en Cervantes. Foto: R. Pan.
Monte queimado entre Noceda e A Ucella, en Cervantes. Foto: R. Pan.

Varias das estradas que serpentean entre a serra, que nestes días de outono deberían ser unha festa de cores verdes e pardos, son hoxe unha ruta negra. Desde Degrada, a medio camiño entre os dous lumes, tanto dá baixar a Noceda como ir cara Piornedo; un acaba atopando a pegada do lume. Non foi un golpe letal para a riqueza natural do parque, quedan grandes zonas intactas, moitos Ancares para seguir disfrutando, pero a ferida é importante.

Que pasou? E por que?

O lume prendérono – todo o mundo dá por feito que foi intencionado – o venres 13. Pouco despois, na madrugada do sábado 14 ao domingo 15 de outubro, nas horas previas á vaga de lumes que asolou o país, a estación de MeteoGalicia na zona, a 1.364 metros de altitude, marcou unha mínima extraordinariamente alta: 16,37ºC ás 5.10 da madrugada. Por comparar, a temperatura máxima media de outubro desa mesma estación nos últimos dez anos foi sempre inferior aos 16ºC, agás os 17,2ºC de 2011. E durante o día, en pleno outubro, superábanse con frecuencia os 27ºC.

Algúns hosteleiros da zona tiveron que recorrer durante as semanas previas aos lumes a cisternas de auga para abastecerse, xa que algúns mananciais dos que se servían estaban secos. Levaba moito tempo sen chover o suficiente na serra.

Entre os días 15 e 17, cando se reavivou o lume que se cría controlado tanto na parroquia de Donís, por unha parte, como en Noceda, pola outra, o vento soprou con refachos máximos superiores aos 80 km/h. Todo se sumou.

A forza do lume chegou incluso a calcinar castiñeiros de varios centos de anos. Imaxe: R. Pan.
A forza do lume chegou incluso a calcinar castiñeiros de varios centos de anos. Imaxe: R. Pan.

“Normalmente, cando vemos que o lume vai cara unha zona de carballos ou castiñeiros, respiramos, porque é case como se fose para o mar, sabemos que vai frear”, explica un traballador con máis de dez anos de experiencia na extinción de lumes. “Pero desta vez non era normal; estaba todo tan seco que prendían igual“. Raúl, un veciño da Freita, viu como o lume pasaba dunha ladeira á outra en poucos segundos debido a que o vento facía voar as muxicas a centos de metros de distancia. O monte raso e os piñeiros arderon como o papel, déronlle forza ao lume e xeráronse unhas temperaturas tan altas que calcinaron ata as árbores máis resistentes ao fogo.

Arderon castiñeiros nos que se precisan dúas ou tres persoas para abrazalos. “Cantas castañiñas nos deron para comer”, láiase con nostalxia un home de Noceda, mirando para un dos xigantes calcinados. Aquí aínda hai quen ás patacas lles chama castañas de terra. Así de importantes eran, e son, os castiñeiros nos Ancares.

Porén, case todos coinciden en que aínda está por vir outro problema grave. Nalgúns montes arderon centos de metros de desnivel e forte pendente, con aldeas na parte baixa. Toneladas de pólas, troncos, pedras, cinzas e terra queimada fican sobre un sólo inestable, que unha chuvia forte podería arrastrar con forza monte abaixo. “O que nos queda é que chova miúdo”, desexa José, pastor de Deva.

Difícil equilibrio nos Ancares

Alúdese tamén, de forma indirecta, á complicada convivencia entre humanos, natureza e animais salvaxes baixo o paraugas da administración como outra das supostas razóns que prendeu o lume. O lobo ataca ás reses; o oso, ás colmeas; e os ancareses protestan, a maiores, polas restriccións que lles supón vivir en áreas protexidas a cambio de escasas contraprestacións, e cun acceso minguante aos servizos. Un cortalume, unha queima controlada, unha limpeza no monte ou calquera outra actuación no medio require recorrer a unha burocracia que non sempre empatiza cos tempos e os modos de vida da serra. Un entendemento máis difícil, se cabe, ao enmarcalo nunha política forestal bastante cuestionada, en maior ou menor medida, e que xera un ambiente ás veces enrarecido. E así, alén dos posibles desequilbrados e das indemostrables tramas, abonda cun arrebato de carraxe ou un descuido nunha queima para desatar o desastre.

Hai temor ás chuvias fortes que arrastren toneladas de cinza, pólas, terra e pedras

“Cervantes, un sitio ideal, seguramente mellor para pasear que para vivir (…). Non é doado dicirlle á xente que ten que vivir alí”, dixo a conselleira de Medio Rural no debate sobre os incendios no Parlamento. Sexa unha frase máis ou menos acertada, en Cervantes quen máis, quen menos, dalle a razón. Recoñecen que non é fácil convencer á xente para seguir vivindo nun lugar no que, ademais do terreo abrupto e o clima de montaña, hai que percorrer bastantes quilómetros para acceder a servizos básicos mentres ven como voan millóns de euros a outras infraestruturas. Con todo, aínda quedan proxectos innovadores, baseados no sector primario, que intentar tirar cara adiante, e hai familias que, a pesar de todo, queren criar aos seus fillos nos Ancares. Xente nativa e foránea que ama a serra como o que é, o seu fogar.

O diagnóstico do mal dos Ancares, máis alá do agravamento de saúde que trouxo consigo o lume, parece claro: estase quedando sen xente. É cuestión de poucos decenios. Na carreira cara o século XXI, Galicia está queimando parte da súa historia e deixando atrás milleiros de vidas, historias e lugares.

Aquí podes ver unha galería do impacto do lume nos Ancares:

fotonautas/galeria-asi-quedaron-os-ancares-despois-lume/

3 COMENTÁRIOS

  1. Eu tamen estou da acordo en que as brigadas que limpan os bordes das carreteras fano mal xa que usan herbicidas que queiman todo edeixan as orillas secas e propensas a prender lume a o monte Cunha colilla descuidada .Hay que prevenir mais

  2. Unha verdadeira desgracia, e as Administracions non fan nada bó para atallalo: plantacions de eucalitos e piñeiros que o único que fan e axudar a espallar as lapas. e pouca protrección as zonas ¡protexidas!. Moitos carballos desaparecen coas talas de eucalito. ¿E as comunidades de montes?, por non facer nin limpan en condicións en derredor das zonas habitadas, pero iso si, dan cartos para festas e outros asuntos. ¿E os que fan as talas?, no mellor dos casos pasan o tractor coas cadeas, quedando os resíduos vexetais mais ou menos amontoados. ¿E os que limpan baixo o tendido eletrico?, xuntan nos laterais todos os ramallos e troncos cortados, ¡e que apodrezan!. Eu sufrín este último caso na mais recente vaga de lumes.

DEIXAR UNHA RESPOSTA

Please enter your comment!
Please enter your name here

Este sitio emprega Akismet para reducir o spam. Aprende como se procesan os datos dos teus comentarios.

Relacionadas

Un mapa da NASA alerta da subida do mar en Galicia e revela as zonas máis afectadas

Unha ferramenta dixital baseada nos datos científicos do Sexto Informe do IPCC ofrece unha proxección sobre as subidas do nivel do mar en todo o mundo ata 2150

A gran eclipse solar de abril: cando e onde vela en Galicia?

Este fenómeno astronómico será visible de maneira parcial no oeste da comunidade, especialmente na franxa atlántica da Coruña e Pontevedra

O mapa dos ‘químicos eternos’ en Galicia: ata 70 zonas sospeitosas de grave contaminación

Unha investigación europea sinala a presenza no continente destas substancias nocivas para o medioambiente e a saúde

Identificado un novo campamento romano na fronteira entre Galicia e Portugal

Un equipo de arqueólogos detecta un posible recinto fortificado de tres hectáreas de extensión datado entre os séculos I a.C. e I d.C.