O Entroido galego ten o seu epicentro tradicional en Ourense, no triángulo Laza-Verín-Xinzo, cos seus peliqueiros, máscaras e cigarróns. Ten sona internacional cos seus domingos oleiros e fariñeiros. E mesmo ten algunha versión urbana como cos merdeiros de Vigo. Pero hai un Entroido tamén espectacular, cunha rica historia, moito máis ao norte, nas terras do río Ulla, dacabalo entre dúas provincias, que vai dende Santiago de Compostela a Vila de Cruces, pasando polos concellos de Boqueixón, A Estrada, Silleda, Teo, Touro e Vedra. Son os Xenerais da Ulla, unha festa cargada de cor e tradición que merece un recoñecemento por si mesma.
Trátase dunha celebración orixinal da comarca da Ulla, con referencias documentadas no século XIX, pouco despois da ‘francesada’, a ocupación de Galicia polas tropas napoleónicas e a guerra que asolou o pais no ano 1809. Tamén se fixa a súa orixe na revolución do 1846, que rematou coa batalla de Cacheiras, coas tropas de cada un dos bandos percorrendo os espazos en que hoxe se mantén vivo este entroido. Os disfraces militares tentaría ridiculizar estes feitos históricos, seguindo a antiga fórmula: ‘Traxedia+tempo= farsa’.
No ano 2013 esta tradición foi declarada Festa de Interese Turístico de Galicia.
Os personaxes máis relevantes desta celebración son os xenerais e os correos a cabalo que van disfrazados con vestimentas militares de época e outros adornos tamén nos cabalos. Acompañados de abandeirados, coros e comparsas, percorren as parroquias da zona e representan diversas escenas, coñecidos como atranques ou altos.
Estes atranques consisten nun enfrontamento dialéctico por parellas no que se fai burla de asuntos sociais de actualidade. As diferentes parroquias presentan incluso singularidades e manteñen os seus trazos definitorios. A espectacularidade deste Entroido tradicional galego logra atraer cada ano a numerosos visitantes á comarca do Ulla.
Aínda que os días grandes dos Xenerais da Ulla son entre o sábado de Entroido e o mércores de cinza, a festa comeza moito antes. Calquera día nas semanas próximas podemos atopalos percorrendo as parroquias e lugares ao longo do día, dando “vivas” a veciños e visitantes, acompañados dun “exército” de abandeirados, coros, comparsas e parrandas e mesmo Xenerais infantís.
Aquí podes consultar o calendario para o ano 2020, que xa comezou o 1 de febreiro
Os personaxes deste Entroido fan moca dos militares tradicionais, das súas vestimentas e xeitos de conducirse. Os ‘Xenerais‘ evocan os uniformes militares decimonónicos. Na cabeza levan un rechamante “tricornio” (bicornio) rematado en plumas, frecuentemente de pavo real. Montan cabalos ricamente aparellados, destacando o espello que levan adornando a cabeza.
Os “Correos” visten camisa con gravata, guerreira e pantalón e cobren a cabeza coa “gorreta”. Van en cabalos engalanados con campaíñas.
O “Abandeirado” adoita vestir un uniforme militar, o máis frecuente, aínda que tamén o de mariñeiro, e leva unha bandeira. “O rei e a raíña” visten capas e na cabeza levan unha coroa. Segundo a ocasión ou montan cabalos ou van nun carro. Tamén hai un “Coro principal, de bonito ou de mozos”, formado por rapaces e rapazas vestidos normalmente co traxe galego ou de montañés, xunto cun señorito e unha señorita. Interpreta cancións con letras satíricas compostas para a ocasión. E ás veces podemos ver un “Coro de vellos”, con xente de máis idade, xunto a personaxes singulares como ”o vello dos cornos”…
En resumo, os Xenerais da Ulla encarnan unha tradición que ten os seus alicerces na historia canda ao humor que caracteriza o Entroido. Todo un destino cara a unha das grandes citas da etnografía de Galicia.
