Únete á nosa canle de Whatsapp
Non teño forzas, estou sempre cansa, morro de sono. Durmo moito pero esperto sen enerxía. Ademais, sufro dores en moitas zonas do corpo e se fago un esforzo extra, logo págoo. Fállame moito a memoria e cústame concentrarme nas cousas. Todo me esgota; estou farta de vivir así.
Este é o testemuño real dunha paciente con fatiga crónica, un problema que sofren entre o 2% e o 6% da poboación de países desenvolvidos e unhas 900.000 persoas en España. No seu caso, apareceu tras unha infección por SARS-CoV-2.
Aínda que a causa non está aínda clara, afecta a persoas diagnosticadas de fibromialxia e a moitos pacientes con condición poscovid, definición oficial da Organización Mundial da Saúde para o que tamén se coñece como covid persistente.
Un mal real e con numerosos síntomas
Durante moito tempo, algúns profesionais sanitarios dubidaron da súa existencia —e mesmo seguen facéndoo a día de hoxe– pola falta de biomarcadores para diagnosticala. Isto fai moito máis difícil o seu tratamento e os pacientes tampouco entenden o que lles pasa.
Con todo, a síndrome da fatiga crónica xa se coñece desde hai anos. Detéctase cando dura máis de seis meses (mesmo anos) e non mellora co repouso. Á parte do cansazo, adoita acompañarse de síntomas como a néboa mental, o malestar posterior á realización dun esforzo, dores de cabeza, musculares ou articulares e un baixo estado de ánimo.
A aparición de alteracións cognitivas e emocionais puido influír na crenza de que se trata dun problema exclusivamente psicolóxico, pero non é así: a nivel fisiolóxico, a fatiga crónica relaciónase cun aumento de substancias proinflamatorias no organismo por unha activación esaxerada do noso sistema defensivo.
Nos útimos tempos, os investigadores tamén vincularon este mal cunha alteración da microbiota intestinal, o ecosistema de microorganismos que viven no noso intestino. Aliméntanse do que comemos e a cambio xeran substancias útiles e necesarias para nós. E como veremos a continuación, o seu desequilibrio podería explicar os síntomas cognitivos e emocionais que caracterizan a fatiga crónica.
O prezo da neuroinflamación
Cando o organismo presenta altos niveis de inflamación, as substancias proinflamatorias teñen a capacidade de chegar ao cerebro e modificar a acción da microglía, células que colaboran coas neuronas. Isto pode iniciar unha fervenza de cambios inflamatorios no cerebro.
Pero este órgano non ten receptores de dor, non doe. Por tanto, a inflamación maniféstase de forma diferente: con néboa mental, diminución da velocidade de pensamento, cansazo, depresión, somnolencia, fatiga, falta de motivación etc. É dicir, síntomas moi parecidos aos que refiren os pacientes con síndrome de fatiga crónica con altos niveis de inflamación.
Aínda que os mecanismos aínda non estean claros do todo, cambios na microbiota poderían afectar o sistema inmune, que “neuroinflamaría” o cerebro. Así que é moi posible que os citados síntomas mentais se relacionen co que ocorre no intestino, como apuntan cada vez máis científicos.
Seguindo a pista do eixo intestino-cerebro
Así, un estudo levado a cabo na Universidade de Cornell (Nova York) demostrou que as persoas con fatiga crónica non só presentaban unha microbiota reducida e alterada, senón que tamén tiñan unha maior permeabilidade intestinal. Esta hipermeabilidade pode estar relacionada coa inflamación dos pacientes.
Pola súa banda, unha investigación de 2022 atopou que a proliferación de certas bacterias no intestino delgado poden desencadear así mesmo alteracións cognitivas.
Todo isto reforza a idea da implicación do eixo intestino-cerebro e da acción da neuroinflamación. De feito, outra investigación concluíu que o microbioma intestinal e pulmonar teñen un papel fundamental no desenvolvemento e o tratamento da condición poscovid.
Un goteo de evidencias
Tamén é certo que unha revisión sistemática de 2018 non puido establecer ningunha relación entre a microbiota e a fatiga crónica. Isto explícase porque moitas investigacións non valoraran a gran cantidade de fármacos que toman os afectados, capaces de alterar a comunidade de microorganismos que habita o noso intestino.
Pero ese mesmo ano, un estudo publicado na revista Frontiers in Microbiology desmentíao, vinculando dous tipos de microorganismos –dos xéneros Paraprevotella e Ruminococcaceae UCG_014– co risco de parecer a síndrome da fatiga crónica.
A isto hai que sumar outro traballo de 2018 publicado na revista Cell Host & Microbe que atopou unha menor diversidade na microbiota dos afectados; especificamente de bacterias produtoras dunha molécula chamada butirato.
Eses cambios na microbiota poden deberse á inxesta de medicamentos, á alimentación ou a sufrir algunha infección de determinados virus ou bacterias.
Que podemos facer para mellorar a microbiota?
É certo que cada persoa ten a súa propia comunidade de microorganismos e que debe analizarse individualmente, pero hai certos probióticos –como os ricos en Bifidobacteria infantis da cepa 35624– que parecen reducir a inflamación.
Tamén inflúe o estilo de vida. Practicar actividades ao aire libre, diminuír o estrés, respectar os ciclos de vixilia-sono ou reducir o consumo de antibióticos e antiácidos axuda a manter sa nosa microbiota.
E en canto á alimentación, adoita recomendarse diminuír o consumo de ultraprocesados, azucres e glute e aumentar o de froitas, verduras e peixe azul (rico en omega-3).
Parece que se abre un campo de estudo con posibles solucións, pero tamén con moitas dúbidas pendentes de resolver.
*Beatriz Carpallo Porcar é docente nos graos de Fisioterapia e Enfermería da Universidade San Jorge. Investigadora sobre condición poscovid no Instituto de Investigación Sanitaria de Aragón.
Cláusula de divulgación: Beatriz Carpallo Porcar non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que obter beneficio deste artigo, e declarou carecer de vínculos relevantes máis alá do cargo académico citado.
