Nestes días, moitos de nós puidemos ver no noso círculo máis próximo que varias persoas tiveron síntomas dunha infección respiratoria: febre, tose, dores de garganta, musculares ou de peito, malestar xeral, inapetencia… E adoita resolverse, na maior parte dos casos, en poucos días con tratamento sintomático, fundamentalmente antitérmicos e analxésicos.
Tamén pode ocorrer que persoas máis vulnerables por diferentes motivos (morbilidade asociada, mal estado xeral, inmunodepresión, idades máis extremas…) evolucionen de maneira negativa e requiran outros tratamentos, e mesmo ingreso hospitalario.
Estamos na subida da curva de infeccións de gripe
En España, as infeccións respiratorias agudas levan aumentando varias semanas. O bo é que agora, grazas ao sistema de vixilancia específico destas infeccións (SiVIRA), coñecemos como evolucionan as enfermidades causadas por distintos virus, principalmente gripe, covid-19 e virus respiratorio sincitial (VRS), tanto en atención primaria como en hospitais. Así, no último informe do ano 2023 de SiVIRA avísase de que “nestes momentos circulan na comunidade gripe, SARS-CoV-2 e VRS simultaneamente, aínda que a maior intensidade de circulación obsérvase en gripe”.
É dicir, estamos xusto no momento do incremento da curva de infeccións de gripe. Cunha particularidade e é que, nas últimas tres tempadas, a circulación de virus gripal foi menor do que estamos a observar nesta de 2023-2024. Ademais, o aumento coincidiu cunha época, o Nadal, na que se intensifican os contactos sociais, co cal se produce un incremento da transmisión.
Todo iso acompáñase da saturación asistencial: son máis as persoas que acoden a atención primaria e hospitais, uns servizos xa tensionados pola pandemia, e nos que persisten problemas estruturais, e algúns burocráticos —como a xestión das baixas—, aínda non resoltos.
Se a isto se lle engade o período vacacional —con menos persoal sanitario dispoñible—, a repercusión mediática, as expectativas da poboación, as especulacións de todo tipo e o papel dalgúns pseudoexpertos, temos todos os ingredientes para que a situación nos recorde a outros momentos xa vividos durante a pandemia de covid-19. Por iso é polo que non sorprenda a decisión tomada onte polo Ministerio de Sanidade de obrigar ao uso de máscaras en hospitais e centros de saúde.
É tan grave a situación?
Antes da pandemia, durante case todas as tempadas gripais —que, no hemisferio norte, abarcan desde principios de outubro ata maio—, a curva epidémica da gripe ascendía na súa incidencia durante 4 a 6 semanas, alcanzaba o pico e comezaba a descender. É o que estamos a ver agora tamén. Non hai unha data fixa para que se produzan as epidemias de gripe, pero adoita relacionarse coa diminución das temperaturas e co feito de dar o salto de facer máis vida ao aire libre a facelo en espazos pechados e con menor ventilación.
Neses períodos de aumento de incidencia da gripe, en calquera tempada, o que se produciu habitualmente é un aumento da tensión nos sistemas asistenciais, sobre todo cando o ascenso é máis pronunciado e rápido. Nesta ocasión ocorre igual, coa dificultade engadida de que agora se suma outra infección respiratoria que antes non existía: a covid-19. Por sorte, a súa incidencia nos servizos de atención primaria ten, segundo o último informe, tendencia á estabilización.
O importante é que, aínda que as infeccións respiratorias graves —é dicir, as que requiren tratamento hospitalario— aumentaron tanto en gripe como en covid-19 e en VRS, especialmente nas idades máis extremas, a maioría das infeccións respiratorias agudas que se están vendo son leves. Non hai unha especial repercusión na letalidade, como nos mostran as cifras que publica o sistema MoMo, e non se produciron excesos de defuncións, como si sucedeu durante a pandemia de covid-19.
Vacinación e máscaras
Nestes momentos, cando a transmisión da gripe está a aumentar, hai que tratar de minimizar as oportunidades para que se produza dita transmisión. Para iso son fundamentais, como sempre o foron, tanto as medidas preventivas farmacolóxicas como as non farmacolóxicas.
Entre as primeiras temos a vacinación. Afortunadamente, dispoñemos de programas de vacinación en marcha fronte a gripe e fronte a covid-19 para as persoas máis vulnerables, e tamén para aquelas que son claves para o mantemento de servizos críticos e esenciais á comunidade. As coberturas de vacinación nesta tempada, por desgraza, non foron todo o elevadas que sería desexable.
Entre as medidas non farmacolóxicas destaca, en primeiro lugar, a de que as persoas con síntomas de infección respiratoria eviten as interaccións sociais e, se non poden obvialas, utilicen unha máscara protectora. Deberían evitarse tamén as aglomeracións de persoas en lugares non adecuadamente ventilados. Hai días algunhas comunidades autónomas decidiron obrigar a utilizar máscaras en centros sanitarios —lembremos que as salas de espera son lugares onde é máis probable a transmisión de virus respiratorios—, algo que onte o consello interterritorial do SNS decidiu estender a todo o territorio nacional. Se a situación se agravase, e aparecen dor intensa ou dificultade respiratoria, hai que buscar atención sanitaria.
Ninguén ten unha bóla de cristal para saber cando finalizará, e como o fará, este incremento de actividade gripal. Se segue as pautas habituais, estenderase ao longo do mes de xaneiro, polo que as autoridades sanitarias deben adaptar os sistemas asistenciais para que non se vexan excedidos e a poboación debe ser consciente de que a súa actuación tamén conta. É un bo momento para considerar a posta en práctica das leccións aprendidas na pandemia de covid-19 e preparar ao noso sistema sanitario para futuras tempadas de virus respiratorios.
*Óscar Zurriaga: Profesor Titular do Departamento de Medicina Preventiva e Saúde Pública (UV). Unidade Mixta de Investigación de Enfermidades Raras FISABIO-UVEG. CIBER Epidemioloxía e Saúde Pública na Universidade de València. Ángela Domínguez García: Catedrática en Medicina Preventiva e Saúde Pública do Departamento de Medicina. CIBER Epidemioloxía e Saúde Pública, Universidade de Barcelona Eduardo Briones Pérez de la Blanca: Médico epidemiólogo, especialista en Medicina Preventiva e Saúde Pública, Junta de Andalucía. María Isabel Portillo: Coordinadora dos Programas de cribado de cancro colorrectal e prenatal. Osakidetza-Servizo Vasco de Saúde. Maria João Forjaz: Investigadora en saúde pública, Instituto de Saúde Carlos III. Pere Godoy: Médico, Profesor de Saúde Pública na Universidade de Lleida.
Cláusula de divulgación: Óscar Zurriaga recibe fondos, obtidos en concorrencia competitiva, do Instituto de Saúde Carlos III (ISCIII), para a realización dun proxecto de investigación enmarcado na infraestrutura IMPaCT. É presidente da Sociedade Española de Epidemioloxía (SEE).
Ángela Domínguez García é investigadora dos proxectos financiados seguintes: Proxecto PI19/00354 do Instituto de Saúde Carlos III, Grant Agreement 801495-EU-JAV e AGAUR 2021-SGR-00702. É membro do Consell Assessor de Salut Pública de l’Agència de Salut Pública de Catalunya e membro do Consello Asesor en Vacinacións da Axencia de Saúde Pública de Cataluña. É Coordinadora do Grupo de Traballo sobre Vacinacións da Sociedade Española de Epidemioloxía (SEE) e membro da Comisión Asesora de Comunicación da SEE.
María Isabel Portillo é Coordinadora de Cribados en Osakidetza o Servizo Vasco de Saúde e investigadora do Instituto de Investigación BioBizkaka. Así mesmo é socia da Asociación Española Contra o Cancro (AECC), da organización Sodepaz (ONG estatal). Secretaria da Xunta Directiva da Sociedade Española de Epidemioloxía (SEE), membro da Comisión Asesora de Comunicación da SEE e do Grupo de Traballo de Cribados da SEE.
Maria João Forjaz traballa para o Instituto de Saúde Carlos III (ISCIII) e recibe fondos, obtidos en concorrencia competitiva, do ISCIII para a realización dun proxecto de investigación. É vicepresidenta da Sociedade Española de Epidemioloxía (SEE).
Pere Godoy recibe fondos, obtidos en concorrencia competitiva do Instituto de Saúde Carlos III (ISCIII), para a realización dun proxecto de investigación sobre a transmisión do SARS-CoV2 en domicilios de Cataluña e Navarra. É membro dos grupos de traballo de Vixilancia e Vacinas da Sociedade Española de Epidemioloxía (SEE).
Eduardo Briones Pérez de la Blanca non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declarou carecer de vínculos relevantes máis aló do cargo académico citado.
