É demasiado cedo para saír do confinamento?

* Un artigo de

Despois dun mes de confinamento, moitos nos preguntamos cando, como e a que velocidade volveremos á normalidade, aínda que xa intuímos que non será o normal. Un grupo de expertos do think tank American Enterprise Institute elaborou unha folla de ruta cara á reapertura, publicada o 28 de marzo, na que marca catro fases ata o desconfinamento total nos Estados Unidos.

Publicidade

Pola súa banda, a Sociedade Española de Medicina Preventiva, Saúde Pública e Hixiene (SEMPSPH) publicou unha proposta que, no canto de marcar etapas, detalla máis de 140 medidas e cuestións a considerar para as fases de transición da pandemia en España, publicada o 10 de abril.

Ambos os documentos coinciden en varios aspectos e recollen recomendacións para os gobernos. Estas son as súas propostas:

Como unha vez oín a un mestre de enxeñeiros, “cando non podemos traballar en condicións óptimas, traballamos en condicións subóptimas”, pero avanzamos. Considero estéril, neste momento, encerellarnos en se o Goberno tomou as medidas axeitadas antes do confinamento. O que importa é o que se está facendo desde o 14 de marzo (a fase I), e o que se fará nas próximas semanas.

Os cidadáns cumprimos coa nosa parte. Agora, o como, cando e a que velocidade saímos desta é responsabilidade directa das autoridades.

Fase I: Reducir a extensión, frear a curva

É a fase na que estamos, de confinamento. O obxectivo é frear a curva, reducir a velocidade de propagación. Non se trata de que haxa menos infectados, senón que o crecemento non sexa tan rápido: chegar ao famoso “cumio da curva”. Hai que cortar a cadea de transmisión do virus e, como non hai vacina, a mensaxe é “a vacina es ti”, “queda na casa”.

Durante esta fase o que deberiamos conseguir é protexer o sistema sanitario, evitar contaxios e aumentar a nosa capacidade de resposta. Hai que evitar o colapso e protexer aos máis débiles e susceptibles de falecer, as persoas maiores e con patoloxías previas, algo que desgraciadamente non conseguimos en España.

Que medidas habería que tomar durante esta fase I?

1. Confinamento para evitar contaxios: peche de lugares públicos, promover teletraballo (en traballos non “esenciais”), limitar viaxes, cancelar reunións masivas. En definitiva, quedar na casa.
2. Asegurar e protexer o sistema sanitario: dispoñer da capacidade suficiente, incluída a dotación de persoal, número de camas e UCI, respiradores, equipos de protección individual e máscaras.
3. Manter a capacidade dos servizos de Atención Primaria para prestar a atención sanitaria habitual e poder levar a cabo o seguimento dos casos en illamento domiciliario, promover a teleasistencia dos casos rutineiros e sinxelos.
4. Aumentar a capacidade de realizar test de diagnóstico: especialmente a pacientes hospitalizados, persoal sanitario e traballos esenciais, contactos de persoas infectadas, residencias de anciáns e persoas máis susceptibles e coidadores. Poder detectar os casos infectados e os seus contactos e poder illalos.
5. Desenvolver sistemas de vixilancia epidemiolóxica: dispoñer de test de diagnóstico seguros, fiables, rápidos e baratos, que nos permitan (na fase II) poder distinguir entre infectados, convalecentes, curados inmunes e susceptibles de infección.
6. Proporcionar máscaras para toda a poboación, para o seu uso en lugares públicos, deixando as de uso sanitario só para o persoal sanitario, enfermos e coidadores, mentres non haxa material suficiente. Ter a capacidade de repoñer os dispensadores para a hixiene de mans en localizacións estratéxicas de edificios públicos, transporte público e lugares de traballo.
7. Ofrecer lugares de confinamento voluntario para aquelas persoas que o requiran.

Canto debería durar esta fase I e poderiamos pasar á fase II?

Os informes marcan tres fitos que se deberían conseguir á vez para poder seguir avanzando no desconfinamiento:

1. Que diminúa de forma continuada o número de casos novos, durante polo menos 14 días consecutivos (o período de incubación).
2. Que o sistema sanitario se repoña do colapso e sexa capaz de continuar a asistencia de forma adecuada.
3. Que haxa dispoñibilidade de sistemas de diagnóstico que permitan detectar os casos e contactos sintomáticos de forma rápida e illalos.

Cúmprense neste momento estas tres condicións para seguir avanzado cara á seguinte fase? Salvar a vida ou o medio de vida, ese é o dilema.

O obxectivo da segunda fase é non volver cara atrás, ao confinamento, e evitar que o sistema sanitario colapse

Fase II: Desconfinamento secuencial

O obxectivo desta segunda fase é non volver cara atrás, ao confinamento. Non volver colapsar o sistema sanitario e seguir protexendo aos máis susceptibles.

Hai que asumir que haberá máis ondas do virus, cuxa intensidade dependerá da cantidade de xente inmunizada na primeira fase. Pero nas seguintes tennos que coller preparados. As medidas de reapertura deben ser secuenciais e haberá que volver avalialas a cada paso.

Durante esta fase iranse abrindo os negocios (poderá ser de forma secuencial ou por quendas, dependerá do tipo de negocio), os colexios e universidades (se dese tempo antes de fin de curso).

Seguirase coa opción do teletraballo, se é posible.

Limitaranse as reunións ou actos de máis de 50 persoas.

Seguirase coas medidas de distanciamento social, contacto persoal, hixiene, limpeza de superficies, uso de máscaras, sen esquecer que a máscara mesma é un fómite (vector pasivo), e que o mantemento de distancia e o lavado de mans continuarán sendo esenciais.

Ao principio, as persoas maiores de 60 anos e pacientes inmunodeprimidos, oncolóxicos ou con factores de risco cardiovasculares ou respiratorios deberán de permanecer na fase I de confinamento.

Todas estas medidas poderían ter distinta velocidade dependendo da situación epidemiolóxica de cada localidade ou rexión: segundo sexan zonas máis ou menos poboadas, a incidencia da enfermidade e a situación do sistema sanitario. O confinamento tardará máis en levantarse para as poboacións de risco e para as zonas xeográficas nas que aparezan focos.

Durante esta fase II temos que ser capaces de:

1. Detectar de forma rápida e eficaz os infectados para poder illalos na súa casa, hospital ou outro local voluntariamente. Detectar aos seus contactos para poñelos en corentena (14 días), facer un seguimento e, se teñen síntomas, facerlles probas diagnósticas. Especial atención aos casos máis vulnerables (anciáns, enfermos e coidadores) que continuarán coas medidas de vixilancia moi estreita.
2. Avaliar a inmunidade da poboación: detectar ás persoas xa inmunes. Moitos poderán ser asintomáticos ou con síntomas leves e que se recuperaron xa da infección. Estes poderán volver incorporarse ao traballo de forma inmediata. É moi importante detectalo canto antes en persoal sanitario, traballos esenciais, coidadores…
3. Acelerar o desenvolvemento de terapias seguras e efectivas, promover os sistemas de investigación, desenvolvemento, produción e distribución.

Algunhas medidas que se recomendan nos lugares de traballo, na medida do posible:

• Impulsar e facilitar o teletraballo, en especial á poboación con alta vulnerabilidade.
• Considerar estratexias de gradación do persoal ou de división do persoal con horarios alternos.
• Recomendar o distanciamento no lugar de traballo.
• Crear unha política estrita de permanencia no fogar en caso de enfermidade.
• Os empregados con contactos domésticos enfermos terán que quedar na casa e poderán realizar teletraballo en caso de presentar síntomas.
• Implementar a hixiene de mans obrigatoria á entrada ao lugar de traballo e establecer momentos regulares para lembralo. Dotar ás zonas comúns de dispensadores de solucións alcohólicas situados na entrada destas zonas.
• Promover a etiqueta respiratoria e outras medidas, como evitar tocarse os ollos, o nariz e a boca.
• Valorar o uso de equipos de protección individual nos lugares de traballo axeitados ás características de cada posto de traballo.
• Fomentar as comidas no escritorio ou posto de traballo, en lugar de no comedor común, sempre que sexa posible. En caso contrario, mantendo sempre a distancia de seguridade entre traballadores.
• Reorganizar a distribución do mobiliario nas zonas comúns para garantir, na medida do posible, a distancia de seguridade entre traballadores.
• Facilitar a desinfección regular das superficies de alto contacto e entre os usuarios.
• Valorar a apertura de xanelas para favorecer o recambio de aire e axustar o aire acondicionado.
• Promover o uso das videoconferencias para a realización de reunións e evitar a realización de reunións presenciais. En caso de que sexan precisas, haberá que manter unha distancia de polo menos 1,5 metros entre os asistentes e realizaranse preferentemente en lugares con boa ventilación, semiabertos ou ao aire libre, se é posible.
• Valorar de forma gradual a autorización de reunións e encontros, tomando en conta como límite a asistencia de 10 persoas que poidan cumprir na estancia as medidas de distancia de seguridade, hixiene de mans e etiqueta respiratoria.
• Propoñer a creación de medidas de avaliación e mellora continua en caso de situacións de amontoamento no sitio de traballo que permita a reprogramación, a gradación e a cancelación dos mesmos.
• Avaliar os riscos de viaxes de negocios do persoal de acordo coas recomendacións de Sanidade Exterior.
• Evitar dar a man no lugar de traballo.

Cando poderiamos pasar á fase III?

Segundo este informe, cando teñamos unha vacina segura e eficaz (ou cando se comprobe que unha gran cantidade da poboación está inmune).

Fase III: Levantamento total das restricións

Segundo o informe, o levantamento total das restricións deberá ocorrer cando volvamos ter un sistema sanitario robusto e seguro, cando dispoñamos de sistemas de diagnóstico eficaces amplamente implantados, dun sistema eficaz de detección e illamento dos focos, de terapias para os casos máis graves e dunha vacina eficaz.

Na miña opinión, todo isto xunto é posible que tarde moitos anos, se é que chega.

Fase IV: Prepararse para a próxima pandemia

Esta pandemia pasará, pero outra volverá golpearnos. Cando ocorrerá? Non o sabemos, pero non é unha probabilidade tan remota como a de que nos impacte un meteorito e destrúa o planeta.

Por iso é necesaria unha cuarta fase neste proceso: prepararnos para a seguinte. Haberá que repensar a nosa aposta pola investigación e o desenvolvemento, o investimento en ciencia básica, en infraestruturas sanitarias, facer plans de vixilancia epidemiolóxica, promover a colaboración público-privada e pensar de maneira global.

Aprendemos que os virus non teñen fronteiras, non coñecen nacionalidades, fannos a todos iguais, non distinguen entre persoas.

A resposta á próxima pandemia deberá ser global desde o principio: ciencia, cooperación e solidariedade.

Ignacio López-Goñi é Catedrático de Microbioloxía na Universidad de Navarra.

*Cláusula de divulgación: non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declarou carecer de vínculos relevantes alén do cargo académico citado.