Xoves 28 Marzo 2024

A fascinante intelixencia dos polbos

* Un artigo de

My Octopus Teacher recibiu recentemente o Óscar á mellor película documental. A intelixencia destes estraños animais fascina cada vez máis. Como perciben o mundo estes seres tan especiais?

Publicidade

Os polbos son cefalópodos, unha clase de animais mariños que forman parte dos moluscos. Equipados con oito brazos cubertos de ventosas e un corpo musculoso sen ósos nin cunchas, son endémicos dos nosos océanos. Preto de 200 especies distribúense en todas as augas mariñas do globo.

Aínda que o noso último antepasado común con eles remóntase a 500 millóns de anos, cando os estudamos mostran algunhas semellanzas inquietantes connosco. Detrás duns ollos que fitan cara a nós, o seu cerebro funciona de forma sorprendentemente parecida ao noso e a súa curiosidade e o seu desexo de explorar lembra á nosa propia sede de coñecemento. O estudo destas similitudes, que chamamos converxencias evolutivas, permiten comprender mellor como o medio ambiente e a evolución dan forma a órganos e comportamentos de maneira similar.

Sobre este último punto, o comportamento dos polbos parece indicar unha intelixencia impresionante. En etoloxía, ciencia que estuda a conduta, estudamos esta intelixencia, que máis ben chamamos cognición. As habilidades cognitivas pódense definir como os procesos mediante os que a información da contorna se percibe, procesa, transforma, retén e logo se utiliza para tomar decisións e actuar.

Desde unha perspectiva condutual, a flexibilidade coa que os individuos adaptan e axustan o seu comportamento a situacións novas e cambiantes é unha boa medida das súas capacidades cognitivas. Numerosos estudos en polbos mostran que exhiben unha gran flexibilidade no seu comportamento, xa sexa na súa contorna natural ou no acuario dun laboratorio.

Bo en ataque e defensa

Tomemos primeiro o exemplo dos mecanismos de defensa nos polbos. Fronte aos seus múltiples depredadores, os polbos son uns mestres da camuflaxe. Poden imitar a súa contorna cambiando a cor e a textura da súa pel ao instante e de diversas formas, grazas a unhas células pigmentadas chamadas cromatóforos e múltiples músculos que cobren a súa epiderme.

En ausencia dun caparazón, os polbos son moi vulnerables. Por iso buscarán esconderse, preferiblemente nun refuxio en forma de cavidade debaixo dunha rocha: os polbos organizan e manteñen o seu refuxio quitando area e agregando pedras e cunchas para pechar mellor a entrada. Outros preferirán cubrirse de lodo ou cunchas para esconderse, e algúns mesmo levarán o seu refuxio nos seus brazos, comportamento que se considera o uso dunha ferramenta. Un exemplo é o polbo do coco, ao que se observou portando unha media casca de coco para esconderse fronte aos perigos.

Os polbos tamén son formidables depredadores. Os seus mecanismos de ataque adáptanse á gran variedade de presas que consomen: todo tipo de mariscos e crustáceos, pero tamén peixes e mesmo outros cefalópodos. Poden usar a súa visión e camuflaxe para cazar, ou os seus brazos para explorar, tocar e saborear a contorna e agarrar calquera alimento ao seu alcance. Poden ter interaccións interespecíficas para cazar e cooperar con certos peixes, especialmente meros, para atopar presas escondidas. Aprenden a ter coidado cos cangrexos que transportan anemones e atácanos con cautela sen que lles piquen.

Ao consumir mariscos e moluscos, os polbos poden forzar a apertura do caparazón, posiblemente deslizando un pequeno croio para bloquear o peche, ou inxectando unha toxina paralizante que permitirá que o caparazón se abra facilmente. A toxina inxéctase nun músculo moi preciso despois de perforar o caparazón e o polbo debe aprender e lembrar onde perforar cada caparazón.

Criaturas para observar de preto no laboratorio

As habilidades cognitivas dos polbos tamén se estudan amplamente no laboratorio. Por exemplo, no noso laboratorio de EthoS, actualmente estamos a traballar nas habilidades de memoria e planificación do polbo común.

Estes animais resultan complexos de estudar, especialmente pola súa gran forza, xa que poden destruír facilmente os dispositivos de investigación: coidado coas cámaras submarinas, son capaces de abrir carcasas impermeables para estragalas! Ademais, carecen de ósos e poden escapar facilmente mesmo polo buraco máis pequeno. Infinitamente curiosos, agárranse ás mans e ás redes durante o mantemento do seu acuario.

Un polbo común, entretido. Foto: Lisa Poncet.
Un polbo común, entretido. Foto: Lisa Poncet.

Aínda que é impresionante e adoita usarse decote para ilustrar a intelixencia dos polbos, abrir frascos non é a súa habilidade máis excepcional. Esta tarefa é fácil para eles grazas á súa destreza e capacidade de agarre, pero son moi lentos: mesmo cando están moi adestrados, un polbo sempre tarda máis dun minuto en abrir un cacharro e atrapar un cangrexo. Estes animais, con todo, seguen sendo talentosos na súa forma de manipular obxectos, por exemplo, cambiando a súa orientación para deslizalos a través dunha pequena abertura nunha parede.

Tamén sobresaen na aprendizaxe discriminatoria: cando se lles presentan dous obxectos, aprenden a atacar a un deles a cambio dunha recompensa, en función das súas características, como a cor, a forma, a textura ou o sabor. Poden reter esta aprendizaxe durante varios meses e tamén son capaces de xeneralizar, unha tarefa complexa que require expandir espontaneamente a regra aprendida a novos obxectos en función da súa similitude (tamaño, cor, rugosidade) coas atopadas anteriormente. Por exemplo, os polbos que aprenderon a recoñecer e atacar unha pelota real poden aplicar esta aprendizaxe a unha pantalla e así atacar unha pelota virtual.

Amosan discriminación condicional, é dicir, poden modificar a súa elección en función do contexto: por exemplo, poden aprender a atacar un obxecto só en presenza de burbullas na súa contorna e a conterse na súa ausencia. Son capaces da aprendizaxe espacial e poden atopar un refuxio invisible mentres lembran a súa posición no espazo. Tamén poden usar sinais visuais para aprender a orientar o seu brazo nun dispositivo opaco.

Finalmente, os polbos poden aprender observando aos seus compañeiros. Isto é sorprendente, porque son animais descritos como predominantemente solitarios (aínda que ocasionalmente se observan comunidades). Con todo, despois de observar a un conxénere elixir un obxecto en particular, o polbo pode reproducir este comportamento sen aprendizaxe adicional. Pero, aínda que sexan impresionantes nas súas aprendizaxes de laboratorio, os polbos seguen sendo animais sorprendentemente erráticos nas súas respostas, especialmente en experimentos de discriminación visual, onde o seu desempeño poucas veces supera o 80% de éxito cando outros animais case logran a perfección.

Se volvemos á definición de intelixencia, observamos que os polbos validan todas as condicións: mostran gran flexibilidade na obtención de información (uso de varios sentidos, aprendizaxe social), no procesamento desta información (aprendizaxe discriminativo e condicional), na súa retención (memoria de longo prazo), e no seu uso (adaptación de comportamento diante de diferentes depredadores e presas).

Pero non me malinterpreten: O feito de que sexan o noso centro de atención non significa que sexan os máis intelixentes dos nosos mares! No patio da escola de cefalópodos, o polbo sería o alumno traste. A sepia sería a primeira da clase. Estes curmáns dos polbos son sorprendentemente ignorados polo público en xeral e, con todo, están no centro de moitas investigacións nos laboratorios de etoloxía de todo o mundo: son menos versátiles cós polbos, pero teñen unha capacidade de aprendizaxe incomparable. Poden aprender regras complexas en moi pouco tempo, e, unha vez aprendidas, aplicalas á perfección.

Finalmente, os cefalópodos móstrannos que non é necesario buscar formas de vida intelixentes noutros planetas, aínda hai moito por descubrir nos nosos mares!


* Lisa Poncet é doutorando en Neuroetoloxía na Universidade de Caen Normandía.

Cláusula de divulgación: a autora recibiu financiamento da Axencia Nacional de Investigación francesa (proxecto COMETT).

DEIXAR UNHA RESPOSTA

Please enter your comment!
Please enter your name here

Este sitio emprega Akismet para reducir o spam. Aprende como se procesan os datos dos teus comentarios.

Relacionadas

Un estudo suxire que os polbos teñen pesadelos

Un equipo de Nova York filma en repetidas ocasións como un macho esperta violentamente, como se tivera un trastorno do sono

Os cans sinalan obxectos aos humanos, pero os porcos non

A etóloga Paula Pérez Fraga é a primeira autora dun estudo que investiga como se comunican as especies domésticas cos seus titores

Así é unha pelexa entre polbos: captan por primeira vez como se lanzan area entre eles

Un equipo australiano cre que este comportamento é intencionado e podería ser unha nova forma de comunicación

Por que os polbos se autodestrúen despois do apareamento?

O exceso de colesterol e das hormonas sexuais son algúns dos motivos que levan ao que o animal se quite a vida despois de ter ás súas crías