Hai algo que probablemente vostede non sabe (eu, polo menos, non o sabía ata esta mañá, cando mo explicaron uns rapaces do CEIP San Martiño en Pontenciencia). Cóntolle: colla dous vasos de auga e dúas pelotas de tenis de mesa: encha un dos vasos ata arriba de todo, e outro ata máis ou menos a metade, e poña as pelotas en cadanseu vaso. Acontece algo ben curioso: a pelota do vaso medio cheo (ou medio baleiro, segundo se mire) vaise cara unha das paredes do vaso, mentres que a outra fica exactamente no centro. Dá igual que as intente mover co dedo; unha vez que o retira, volven ao seu lugar: unha ao centro e outra contra unha parede. É cousa da tensión superficial da auga, o mesmo efecto que provoca que os zapateiros (os insectos, non os que fan zapatos) poidan camiñar sobre a auga, debido á peculiar distribución das moléculas do líquido elemento. Eu non o sabía, e foi unha das moitísimas respostas que ofrecen as mozas e mozos que participan nesta sexta edición de Pontenciencia, organizada polo Concello de Pontevedra e a a Fundación Española para a Ciencia e a Tecnoloxía (Fecyt), que se pecha este sábado na Escola de Enxeñaría Forestal de Pontevedra.
Poderían escribirse 47 parágrafos como o anterior, un por cada un dos proxectos que participan na feira. Desde a mañá do venres, centos de rapazas e rapaces, pero tamén adultos que conservan intacta a paixón por aprender, desfilan por diante dos expositores de colexios e institutos da cidade. O venres foi a quenda dos proxectos escolares (pola mañá os colexios e pola tarde os institutos), e o sábado tócalle a outra iniciativa igual de ilusionante, a de Ciencia en Familia: seis fogares convertéronse nos últimos meses en auténticos laboratorios de investigación que seguiron polo miúdo o método científico: observar, medir, probar, desenvolver a hipótese, contrastar e, sobre todo, aprender e gozar do coñecemento.
Toda persoa que pasara pola Escola de Forestais saíu, sen dúbida, sabendo máis cousas que cando chegou. Así o recoñecían, por exemplo, o alcalde de Pontevedra, Miguel Anxo Fernandez Lores, e a concelleira de Educación, Carme Fouces, que percorreron os expositores, moi atentos ás explicacións dos rapaces. E posiblemente, a partir de agora, quen observou estes traballos tamén se fará máis preguntas, que son a base de toda aprendizaxe e descubrimento. Non só estaba a tensión superficial: había tamén un proxecto que explicaba, con probas evidentes, a presenza das bacterias na nosa vida diaria, a cantidade de azucre que comemos cos alimentos moi procesados, por que as froitas poden producir electricidade ou como é posible construír un foguete de auga: bioloxía, física, química, enxeñaría, saúde, nutrición… Non quedou disciplina sen tocar.
Labor social
Un dos aspectos reseñables de Pontenciencia é o papel social que pode (e moitas veces debe) xogar a ciencia. Así, este ano os premios de Investigación (categoría na que participan os estudantes de Secundaria e Bacharelato) están centrados na homenaxe á muller investigadora. Así, 20 equipos de investigación de cinco centros afondaron nos grandes achados femininos na historia e, ao mesmo tempo, subliñaron a necesidade de acabar coa desigualdade.
E non só iso: algúns dos proxectos xurdiron da solidariedade e das ganas de axudar a quen o precisa. É o caso do grupo do CEIP Froebel, que desenvolveu un admirable traballo de gran trasfondo social: un prototipo de próteses con materiais reciclados, que se lles ocorreu ao pensaren nos miles de nenas e nenos que son vítimas das minas antipersona que seguen facendo dano en moitos países. E non queren acabar con Pontenciencia. Segundo a súa profesora, xa traballan no perfeccionamento das próteses cun modelo de silicona. “É admirable ver o creativos que son, as ideas que teñen, a ilusión que lle poñen… Ver o percorrido que ten cada un deles para facer realidade este traballo é unha marabilla”, di a docente.
Divulgación sen pausa
Alén das exposicións propias dos alumnos, o alumnado que participou en Pontenciencia ou ben visitou a feira puido disfrutar de diversas actividades de divulgación nas aulas e laboratorios da Escola. Entidades como o CSIC, o IEO, a UVigo, a Fundación Ceo, Ciencia e Cultura ou o Parque Nacional Illas Atlánticas, e tamén empresas como Alén Space, Hifas da Terra, Cristalería Pontevedresa, Orballo, Setga ou Viaqua colaboraron con obradoiros e charlas para achegar á rapazada a investigación científica que fan diariamente.
Unha vez que o xurado valore todos os traballos presentados coñeceranse os gañadores de Pontenciencia 2019. Mais alén dos galardóns, hai algo que xa todos gañaron: moitas respostas a cuestións do día a día, unha experiencia ben enriquecedora e, posiblemente, os primeiros pasos dunha vocación científica.