Únete á nosa canle de Whatsapp
As noites de mediados de decembro o noso planeta atravesa o enxame meteórico máis denso que coñecemos, as Xemínidas. Os seus meteoros proceden da constelación de Xémini, a uns 30 graos ao nordés de Orión. Baixo ceos escuros, é posible observar máis de 120 meteoros á hora. E resulta que os próximos días 13 e 14 de decembro prodúcese o máximo desta choiva meteórica, e a ausencia de Lúa facilita a súa observación.
O descubrimento que por primeira vez permite explicar a súa orixe publicouse uns días antes da mellor noite do ano para observalas.
Unha orixe que desconcertaba aos científicos
A orixe das Xemínidas, a maior choiva de meteoros do ano, leva décadas desconcertando os expertos. Proceden dun asteroide, Faetón, que ten cola, como os cometas. A súa cola, e o estraño ton azulado do asteroide Faetón, foron motivo de estudo desde 1983.
Ao longo do ano a Terra cruza varios enxames de partículas producidas por cometas, obxectos formados por finos agregados sólidos embebidos en xeo. Con todo, o obxecto que mellor pode explicar as Xemínidas, pola súa similitude orbital, (3.200) Faetón, é un asteroide rochoso.
Como é posible que un asteroide produza un enxame meteórico cuxa masa mínima se estima en 1.600 millóns de toneladas? Porque, aínda por riba, trátase do enxame meteórico máis masivo interceptado pola Terra.
A descomposición térmica de cometas e asteroides transicionais
Os enxames de meteoroides explícanse xeralmente pola masiva exección de partículas que sucede nos cometas. Tal exección débese á sublimación dos xeos que conteñen preto do perihelio, o seu punto máis próximo ao Sol.
No caso dun asteroide non adoita haber xeos, coa excepción dalgúns almacenados nas rexións externas do cinto principal. Con todo, existen outros corpos no sistema solar con materiais volátiles no seu interior que permiten a exección de partículas necesaria para que se forme un enxame tan poboado como as Xemínidas. A eses obxectos chamámolos “asteroides transicionais”, a medio camiño entre un asteroide e un cometa, e Faetón é un deles.
Os meteoritos que proceden dese tipo de asteroides coñécense como condritas carbonáceas. Poden conter máis dun 10% de masa de auga, que se atopa formando minerais hidratados: carbonatos, óxidos e arxilas. Así, estas noites de decembro contemplaremos unha choiva de meteoros producidas pola ablación na atmosfera desas condritas.
A descomposición de Faetón cando se achega ao Sol
Un estudo que acaba de publicarse en Nature revela que, nos seus pasos próximos ao Sol, o asteroide Faetón alcanza temperaturas tan altas que producen a descomposición térmica dos seus compoñentes: carbonatos, sulfuros de ferro e filosilicatos que liberan gases CO₂, S₂ e H₂O, respectivamente.
No proceso, a superficie do asteroide deteriórase, gretándose e fragmentándose. A presión do gas dos volátiles que quedan por baixo da superficie acaba expulsando rocas que, pola súa fraxilidade, tenden a crear grandes cantidades de partículas. Dese modo, e tras múltiples pasos polo perihelio, Faetón xerou o seu propio enxame de meteoroides.
Ese comportamento como emisor de partículas observouse no asteroide Bennu, obxectivo da misión espacial OSIRIS REx da NASA. No seu estudo de Bennu (todo un fito), OSIRIS REx detectou a presenza de pequenas rocas que ese diminuto asteroide carbonáceo, de apenas 500 metros de diámetro, desprende ao descompoñerse, probablemente pola acción da temperatura en rexións ricas en volátiles.
As partículas procedentes da descomposición térmica teñen diámetros centimétricos ou milimétricos. As que escapan do campo gravitatorio do asteroide Faetón producen o enxame meteórico das Xemínidas.
A choiva de meteoros máis fotogénica
A choiva de meteoros das Xemínidas é moi fotoxénica. Dada a velocidade relativamente moderada, un 120.000 km/h, en que os restos de Faetón alcanzan a Terra, posúen unha velocidade angular baixa que permite que as cámaras fotográficas capten moitas baixo ceos escuros. De feito, como xera meteoros a miúdo máis luminosos que as estrelas máis destacadas do firmamento, pode observarse mesmo desde as grandes cidades. Todo un espectáculo que nos brinda a súa desintegración na atmosfera terrestre, o noso mellor escudo contra estes aluvións de partículas xurdidos da desintegración progresiva de asteroides e cometas.
A importancia de sumar esforzos na vixilancia de grandes bólidos
Nacida hai case 30 anos, a Rede de Investigación sobre Bólidos e Meteoritos SPMN-CSIC lidera unha colaboración entre astrónomos profesionais e afeccionados que permite rexistrar e obter valiosa información sobre os grandes bólidos dese e outros enxames que sucan España e países limítrofes.
Esa iniciativa de ciencia cidadá, recoñecida pola Unión Astronómica Internacional (IAU), permite detectar uns 10.000 bólidos anualmente e busca novos voluntarios. Estatisticamente, cada ano apenas un deses bólidos ten o potencial para producir unha caída cunha masa superior ao quilogramo sobre a península ibérica. Con todo, eses raros eventos meteóricos son a razón de ser das redes automatizadas de detección que nos permitiron, por exemplo, rexistrar e recuperar as tres últimas caídas de meteoritos en España.
Pero estas noites non son para alarmarse. Son para gozar da observación do firmamento contemplando a chegada continua dos restos do asteroide Faetón que, na súa particular epopea final, engalana o ceo con meteoros máis brillantes que as estrelas.
*Jsep M. Trigo Rodríguez é investigador principal do Grupo de Meteoritos, Corpos Menores e Ciencias PLanetarias do Instituto de Ciencias do Espazo (ICE-CSIC).
Cláusula de divulgación: Josep M. Trigo Rodríguez recibe fondos do proxecto do Plan Nacional de Astronomía e Astrofísica PID2021-128062NB-100 financiado polo MICINN e a Axencia Estatal de Investigación.
