Únete á nosa canle de Whatsapp
A illa canaria de La Palma tardou 50 anos en albergar unha nova erupción. Desde o 11 de setembro, La Palma foi noticia polos numerosos terremotos e a deformación que o Instituto Xeográfico Nacional rexistrou na súa rede de vixilancia volcánica. Finalmente, o magma alcanzou a superficie este domingo 19 de setembro. Que significa en termos xeolóxicos o que está a ocorrer?
Unha viaxe complexa: o ascenso do magma ata a superficie
As zonas volcánicas activas, como as Illas Canarias, traen magma desde a profundidade ata a superficie. Pero isto é só o final da historia.
Baixo o volcán, o magma acumúlase en forma de reservorios, e transpórtase a través de condutos, ou diques, coma se fosen as arterias do volcán. A viaxe ao exterior non é nada fácil nin prognosticable, pero contamos coa axuda da sismicidade e a deformación como sinales precursoras de erupcións.
O magma ou rocha fundida “abre paso” rompendo a rocha que ten ao redor. Esa fracturación produce ondas que son medidas en superficie mediante sismómetros, e poden sentirse pola poboación como terremotos.
En La Palma, o enxame sísmico a comezos da semana pasada procedía de profundidades duns 12 km, reflectindo a acumulación do magma en reservorios na base da codia terrestre, ao redor do punto crítico que pode levar a erupción. Aínda que esta sismicidade comezou en 2017, a súa intensidade incrementouse nos últimos días, e foi sentida pola poboación. Ademais, o ascenso progresivo do magma foi xerando terremotos máis superficiais.
Tendo en conta a sismicidade rexistrada na Palma, poderíase dicir que houbo polo menos unhas 5500 fracturas de rocha nos últimos días. Finalmente, o comezo da erupción xerou o sismo de maior magnitude, cando o dique alimentador completou a súa viaxe rompendo as rochas da superficie, xerando a fisura eruptiva, que ten varios centros de emisión ou bocas eruptivas.
Ademais de fracturar as rochas, o magma vaise acumulando en zonas da codia nas que atopa “ocos”. Esa acumulación fai que o magma “empurre” os materiais que aínda ten por riba, o cal se expresa en superficie como unha deformación, que en La Palma foi de aproximadamente 10 cm.
Así soou o comezo da erupción de Cumbre Vieja: esta é a sonificación da sinal sísmica rexistrada pola estación sísmica PPMA da Rede Sísmica Canaria en La Palma entre as 13 e as 16 horas (hora canaria) do 19 de setembro de 2021. Óense os terremotos ao principio que dan logo paso a un tremor continuo xerado pola actividade eruptiva.
Illas volcánicas oceánicas: a punta do iceberg de grandes edificios volcánicos
As illas volcánicas oceánicas como as Canarias representan a parte emerxida de grandes edificios volcánicos. La Palma, por exemplo, ten pouco máis de 2400 metros de altitude, con todo, baixo o mar continúa tendo uns 3000 metros máis. É dicir, a illa é a punta do iceberg dese gran volcán de máis de 5 km de altura.
Isto significa que a maioría das erupcións prodúcense baixo o mar, como a última de El Hierro. No caso de La Palma, a erupción está a ocorrer en territorio insular, como as sete erupcións dos últimos 600 anos na illa. A erupción actual está localizada nunha zona cun gran número de centros de emisión e fisuras de erupcións pasadas, o que demostra a importancia do noso estudo do pasado xeolóxico para entender o seu presente e futuro.
O perigo das erupcións
Vivimos nun planeta activo que leva en funcionamento 4500 millóns de anos. O incremento da poboación mundial ha levado a ocupación de zonas xeoloxicamente activas, por exemplo as terras volcánicas fértiles de Canarias. Todos os procesos xeolóxicos, incluídos os volcánicos, implican un “perigo”.
Se estes procesos xeran perdas económicas, de vidas humanas ou capacidade produtiva, entón tamén implican un “risco”.
Por mor do acontecemento da erupción en La Palma, o Gobierno de Canarias activou o Plan de Emerxencia Volcánica de Canarias (PEVOLCA). A situación de alerta establécese de forma cualitativa cun semáforo que cambia de verde a amarelo, a laranxa, e a vermello a medida que a probabilidade dunha erupción inminente aumenta.
Nestes momentos, o semáforo está en vermello, o que indica que se debe realizar a evacuación da poboación que poida verse afectada como medida activa de Protección Civil. O desenvolvemento da nova erupción está asociado coa emisión de lavas e piroclastos de caída, que son fragmentos de magma separados e arrefriados durante a erupción, debido á súa natureza explosiva.
A última erupción de La Palma en 1971 deu lugar ao volcán Teneguía e xerou non só o crecemento da illa, xa que as lavas gañaron terreo ao mar, senón tamén unha gran expectación e un avance no coñecemento científico das erupcións no arquipélago.
Estes días somos testemuñas de que a maioría das Illas Canarias están volcánicamente “vivas”, e seguirán producindo erupcións no futuro.
* O texto está asinado por Laura Becerril (xeóloga e vulcanóloga da Universidade O’Higgins de Chile), Carlos Galé (xeólogo da Universidade de Zaragoza), Patricia Larrea (profesora do departamento de Xeoloxía da Universidade de Chile) e Teresa Ubide (profesora de Petroloxía Ígnea e Vulcanoloxía da Universidade de Queensland).
Cláusula de divulgación: Laura Becerril recibe actualmente fondos da Universidad de O’Higgins (Rancagua, Chile) e da Agencia Nacional de Investigación y Desarrollo (ANID), Chile. Traballa para o Instituto de Ciencias de la Ingeniería da Universidad de O’Higgins.
Teresa Ubide recibe fondos da Universidade de Queensland (para a que traballa), do Goberno de Queensland e do Australian Research Council.
Carlos Galé e Patricia Larrea non reciben salarios, nin exercen labores de consultoría, nin posúen accións, nin reciben financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declararon carecer de vínculos relevantes alén del puesto académico citado.
