Por Rafael Bañón Díaz, ictiólogo
A sistemática é o estudo da diversidade biolóxica e a clasificación dos organismos, que inclúe as disciplinas da nomenclatura e a taxonomía. A nomenclatura, concretamente, consiste na asignación de nomes científicos aos organismos. Desde Linneo (1707-1778) e a súa obra Systema Naturae, traballo considerado como o punto de partida da nomenclatura zoolóxica, naturalistas e científicos de todo o mundo comezaron a poñerlle un nome a cada especie.
No mundo da ictioloxía, Eschmeyer et ao. (2010), tendo como referencia a base de datos Catalog of Fishes enumera os 50 ictiólogos con maior número de especies novas descritas. A lista está encabezada plo holandés Pieter Bleeker (1819-1878), con 1373 especies novas, das cales, só un 41,59% son consideradas válidas a día de hoxe. A descrición de novas especies continúa na actualidade. Entre 1999 e 2008 descubríronse 1565 novas especies de peixes mariños (Appeltans et al., 2012), o que promedia unhas 174 especies por ano.
Entre 1999 e 2008 descubríronse 1565 novas especies de peixes mariños
A descrición de especies novas nas primeiras etapas da ictioloxía era un proceso relativamente sinxelo. As novas especies publicábanse moitas veces en revistas de carácter local, con relativamente pouca difusión e sen rigor científico. Isto deu lugar a unha elevada taxa de sinonimias, 49% para os peixes mariños (Appeltans et al., 2012), é dicir, só 49 de cada 100 especies novas descritas orixinalmente son consideradas válidas hoxe en día. Estas porcentaxes, e mesmo maiores, son extensibles ao resto de organismos mariños.
Mentres que a publicación dunha especie nova permite pasar directamente á historia da bioloxía, ao levar a nova especie descrita os nomes dos autores que a descubriron, eliminar unha especie errónea por ser unha sinonimia doutra non ten o mesmo recoñecemento. Ademais, o proceso de detectar sinonimias entre especies xa descritas é un proceso lento e non tan recompensado a nivel científico. Con todo, o descubrimento dunha nova especie é rapidamente obxecto de divulgación e admiración por parte dos medios científicos e divulgativos. A aceptación dunha sinonimia non ten nin de lonxe a mesma inmediatez e o nome do autor non aparecerá citado en ningún medio. Pero isto non significa que o valor do descubrimento dunha sinonimia non sexa cientificamente comparable ao dunha especie nova, senón todo o contrario.
O proceso de detectar sinonimias s é un proceso lento e pouco recoñecido
Citando ao ictiólogo español Domingo Lloris “a correcta identificación das especies é similar ao bo diagnóstico en medicamento e esencial na transmisión da información” (Lloris 2015). A aplicación dun nome vai máis aló do que a primeira ollada puidese parecer e o seu uso incorrecto dilapida a información que este arrastra consigo. Estudos de estatísticas pesqueiras, bioxeografía, comunidades mariñas, en definitiva calquera traballo, é directamente dependente dunha correcta clasificación das especies obxecto de estudo.
O caso de Lepidion eques e Lepidion lepidion
O xénero Lepidion Swainson, 1838 (Gadiformes: Moridae) contén nove especies bentopeláxicas que habitan a plataforma e o noiro continental dos océanos Atlántico, Pacifico e Índico e o Mar Mediterráneo. Risso (1810) describe Lepidion lepidion no Mediterráneo, en base a un exemplar capturado en Niza, Francia. Algúns anos máis tarde, Günther (1887) describe Lepidion eques para o Atlántico nordés en base a numerosos exemplares capturados na canle das Faroe, a 970 m de profundidade. Segundo Günther (1887), L eques. distínguese de L. lepidion polo seu ollo, comparativamente máis grande e a súa cabeza máis curta. Pronto xorden a incerteza sobre a validez desta nova especie e non poucos autores poñen en dúbida en maior ou menor medida a validez de L. eques respecto da xa descrita L. lepidion (Collett, 1905; Roule, 1919, Norman, 1935; Grey, 1956; Raimbault, 1963). Templeman (1970) revisa a morfoloxía destas dúas especies e chega á conclusión que poderían ter unha relación inferior á de especie, pero seguindo un criterio de precaución, decide finalmente manter o status de especies diferentes. Este mesmo criterio é seguido en dúas revisións posteriores, para as especies de peces do Atlántico nordés e Mediterráneo (Cohen, 1986) e para os peixes gadiformes (Cohen et al., 1990).
Bañón et al. (2013) retoman esta vella controversia taxonómica entre ambas as especies, L. eques de distribución noratlántica e L. lepidion, considerada unha especie endémica do Mediterráneo. Mediante análises morfolóxicas e moleculares (código de barras do ADN; Hebert et al. 2003) en conxunto (taxonomía integrativa), estes autores demostran que, excepto o tamaño do ollo, non hai diferenzas morfolóxicas entre as dúas especies. Tampouco atopan diferenzas a nivel molecular polo que finalmente, os autores chegan á conclusión que L. eques é un sinónimo máis moderno de L. lepidion.
Con todo, a pesar do peso destas probas demostrando a sinonimia entre ambas nomenclaturas, no portal de referencia para taxonomía de peixes, o Catalog of fishes, ambas as especies permanecían como válidas, cunha ampliación na distribución de L. lepidion a augas atlánticas ibéricas. Efectivamente, a publicación de Bañón et al. (2013) incluía mostras só do Mediterráneo e Atlántico español e podería ser que L. eques tivese unha distribución Atlántica boreal e L. lepidion tépedo-cálida no Atlántico tépedo e Mediterráneo, como sucede con outras especies. Fíxose pois necesaria unha segunda publicación con mostras de máis zonas do Atlántico (Barros-García et al. 2016). Neste caso recolléronse mostras do oeste de Irlanda (Porcupine Bank) e do oeste Atlántico (Flemish Cap e Grandes Bancos). Os resultados chegan á mesma conclusión, cunha variedade de haplotipos COI (Citocromo Oxidasa I) comúns nas 3 áreas de distribución: Mar Mediterráneo, Atlántico Nordés e Atlántico Noroeste (Barros-García e col., 2016). Ademais, os ovos e os primeiros estadios dos Lepidion son peláxicos (Cohen, 1986) e por tanto o estreito de Xibraltar non supoñen ningunha barreira xeográfica que delimite especies distintas.
Finalmente Catalog of Fishes recoñeceu a sinonimia de L. eques e L. lepidion, sendo L. lepidion a especie válida, un erro que durou 129 anos e que se recolle en numerosos estudos e publicacións. Habería que preguntarse por que se tardou tanto en confirmar algo que por outra banda parecía bastante evidente. Cousas da ciencia, supoño.
