Únete á nosa canle de Whatsapp
O pasado 3 de marzo de 2023 asinouse en Casabranca (Marrocos) unha Declaración para a Abolición Universal da Xestación Subrogación, tamén chamada Declaración de Casabranca. Esta ten as súas raíces nun grupo de máis de 100 expertos de 75 países, principalmente xuristas, médicos e psicólogos, profesionais nos seus respectivos campos, que levan tempo analizando este fenómeno e o seu impacto nas persoas e na sociedade.
O mesmo día 3 de marzo celebrouse un seminario no que algúns dos expertos asinantes expuxeron diversos asuntos co fin de obter unha mirada global sobre o mercado da xestación subrogada e o porqué da imperiosa necesidade de prohibilo.
O seminario contou tamén coa presenza como observadora de Suzanne Aho, membro do Comité de Dereitos do Neno de Nacións Unidas. Entre outras cuestións, analizouse o factor humano detrás do fenómeno. Constátase que o negocio da subrogación está construído sobre o lexítimo desexo de moitas persoas de ter un fillo, que ven na subrogación unha solución.
Concluíuse, con todo, que ese desexo non pode obterse a calquera custo, especialmente se ese é tratar a mulleres vulnerables coma se fosen obxectos, e aos nenos coma se fosen mercadorías que se compran e se venden. Un neno debería ser sempre un agasallo, non o obxecto do desexo dos adultos.
No debate público hai un amplo consenso en contra desta práctica: desde os grupos feministas ata as confesións relixiosas. Con todo, o feito de que algúns famosos estean a recorrer a esta práctica non axuda a que haxa un rexeitamento social máis amplo cara a este negocio con seres humanos.
Tras meses de traballo conxunto, estes expertos chegaron á conclusión de que a dimensión global da maternidade subrogada require unha resposta internacional. A abolición universal é necesaria porque, a pesar de que poucos países (uns 15 na actualidade) acéptana legalmente, as axencias e clínicas que se dedican a este negocio actúan nun mercado global, usando as redes sociais e outros medios de publicidade para atraer a persoas de todo o mundo.
É necesario colaborar para desenvolver un compromiso universal, instaurando normas penais para erradicar estas prácticas e protexer ás mulleres e aos nenos do mercado global dos ventres de alugueiro. Mediante a Declaración de Casabranca, expertos de todo o mundo pediron aos Estados que tomen medidas para combater esta práctica no seu territorio e que se comprometan cunha convención internacional con vistas á súa abolición universal.
Marco internacional e situación en España
O Informe anual da UE sobre Dereitos Humanos e Democracia no Mundo (2015) condena explicitamente a xestación subrogada e recomenda a súa prohibición aos países membros da Unión. Condénase esta práctica como contraria á dignidade da muller, xa que o seu corpo se utiliza como materia prima con fins económicos, o cal é particularmente rexeitable no caso das mulleres vulnerables nos países en desenvolvemento.
Así mesmo, o artigo 3 da Carta de Dereitos Fundamentais da UE (CDFUE) prohibe “que o corpo humano ou partes do mesmo en canto tales se convertan en obxecto de lucro”. Todas as institucións da UE e os Estados membros, no marco de aplicación do Dereito Comunitario, están xuridicamente obrigados a cumprir coa mesma. A xestación subrogada é ilegal en diversos estados membros da UE como Italia, Alemaña ou Polonia. Iso comporta que os cidadáns da UE recorran a ela noutros estados, a través de determinadas axencias, organismos, asociacións ou persoas físicas que se lucran con este negocio.
En España, como en moitos outros países, a subrogación non está permitida, pero tampouco terminantemente prohibida. Esta situación permite que o mercado se expanda sen unhas barreiras claras. De feito, funcionan no noso país axencias que ofrecen “encargar” nenos no estranxeiro (principalmente en países do leste de Europa ou en California, onde esta práctica está permitida) e logo traelos a España para inscribilos como fillos propios.
O Tribunal Supremo español reiterou a nulidade dos contratos de subrogación asinados en España porque vulneran os dereitos fundamentais, tanto da muller xestante como do neno xestado, e son manifestamente contrarios á nosa orde pública. Pola súa banda, o artigo 221 do Código penal establece pena de prisión para os supostos de xestación subrogada nos cales exista compensación económica. Con todo, isto non impide recorrer a esta práctica no estranxeiro e rexistrar posteriormente aos nenos “obtidos” por este medio.
Contido e obxectivos da Declaración
A Declaración de Casabranca avoga pola abolición da maternidade subrogada en lugar da súa regulación. Os asinantes sosteñen que a xestación subrogada é intrinsecamente contraria aos dereitos humanos das mulleres e os nenos, e que ningún marco legal pode facela aceptable.
Demostrouse en diversos países que a legalización dalgunhas prácticas implicou o efecto denominado slippery slope –pendente esvaradía– que produce un aumento das condutas que se desexan evitar ou reducir. Por exemplo, no Estado australiano de Vitoria legalizouse a prostitución en 1984. A legalización foi un fracaso, pois a prostitución non só non diminuíu, senón que se converteu nun florecente negocio. Ademais, a prostitución ilegal creceu catro veces máis que nos Estados que penalizaban a prostitución.
A Declaración de Casabranca pide, por tanto, aos países que tomen medidas concretas para erradicar a maternidade subrogada, sen entrar nas diversas formas en que esta viola os dereitos humanos. Tomouse esta decisión deliberadamente para non esixir un acordo sobre todos os aspectos, facendo fincapé en lograr o resultado previsto: a abolición desta práctica.
Anexa á Declaración hai unha proposta de Convención Internacional que persegue o mesmo obxectivo: permitir que os Estados colaboren entre si no marco dunha Convención Internacional sen ter que poñerse de acordo sobre as súas motivacións ou prioridades.
O 3 de marzo de 2023 é un día histórico, non é un punto de chegada, senón o punto de partida para lograr este ambicioso obxectivo: inscribir esta Declaración na historia dos grandes combates para o futuro da humanidade.
*Montserrat Gas Aixendri é catedrática de Dereito da Universitat Internacional de Catalunya.
Cláusula de divulgación: Montserrat Gas Aixendri recibe fondos da Cátedra Childcare & Family Policies Fundación Joaquim Molins Figueras.
