Nova estratexia fronte a covid: nin test nin illamentos

A novidade máis importantes da nova Estratexia de vixilancia e control fronte a covid-19” española, vixente desde este luns, é o abandono da realización de probas diagnósticas e illamentos. Exceptúanse persoas vulnerables, contornas sociosanitarias e algunha que outra situación. Pero para a poboación xeral desaparecen os tests nasais e o illamento subseguinte si o resultado foi positivo.

A nova “estratexia” é un cambio radical respecto de todo o que viñemos realizando até agora. Lonxe queda o “test, test, test”, o tan repetido mantra de Tedros Adhanom pronunciado nun momento (marzo de 2020) moi diferente ao actual. E pasamos ao “nin test, nin illamentos”.

Publicidade

Un cambio radical

Este cambio xustifícase pola tamén radical modificación do contexto epidemiolóxico actual:

• O nivel de vacinación en España e a súa calidade (entendida como a porcentaxe de vacinación dos maiores de 60 anos, a poboación onde se orixina a maioría de casos graves), o volume de dose de recordo (con porcentaxes superiores ao 90% nas persoas maiores), xunto ao enorme volume de persoas que pasou a infección natural durante a sexta onda, fan que actualmente a gran maioría de casos sexan leves.

• A maioría de non vacinados –unha pequena porcentaxe da poboación, pero que causou a metade ou máis das hospitalizacións e ingresos en UCI durante a sexta onda– contaxiouse e adquiriu algunha inmunidade. Fixérono pola “vía dolorosa”, pero agora redúcese o risco de que volvan saturar a UCI, como sucedeu até ben entrada a última onda.
• No período final da sexta onda, a letalidad da covid-19 está a ser similar (ou incluso algo inferior) á gripe estacional habitual. Isto non foi así para o conxunto da  sexta onda, que incluíu períodos de predominio da variante delta, unha poboación con menos dose de recordo e un número desproporcionado de casos graves en non vacinados.
• A adherencia ás medidas restritivas (illamento, máscaras en interiores, redución de interacción en positivos e contactos, etc.) reduciuse notablemente. Non sabemos canto porque apenas temos información sobre comportamentos sociais. Pero a fatiga pandémica e o ruído de “fin de pandemia” que se estivo transmitindo á sociedade (mesmo indirectamente, coa sucesiva retirada de medidas) fai previsible unha alta non adherencia.
• A retirada de probas e illamentos axudará a que os centros de atención primaria reduzan o tempo que actualmente dedican a persoas con síntomas leves (tose, conxestión nasal, malestar, etc.) e a identificar casos para o seu illamento e baixa laboral. Son situacións nas que a atención médica ou de enfermaría non achega valor aos pacientes. A súa redución facilitará a atención aos pacientes que máis o necesitan: os máis enfermos, os crónicos, e á detección temperá de cancro ou outras enfermidades.

Medidas adecuadas pero implantadas de forma inadecuada

As novas medidas –ou mellor, a retirada das previas– trasladan a maior parte do esforzo para controlar a transmisión desde os servizos sanitarios á sociedade. Desde illamentos obrigatorios a comportamentos voluntarios individuais.

Isto é razoable e sempre se fixo así ante síntomas menores. Sempre fomos a traballar con tose e conxestión. Pero estamos nunha situación excepcional e sería conveniente unha campaña de comunicación social que reforzase os comportamentos individuais socialmente convenientes.

Falamos de máscara en sintomáticos (aínda negativos), positivos e contactos estreitos. Falamos tamén de reducir a interacción social nestes casos, especialmente con persoas maiores ou vulnerables e nas contornas onde están estas persoas.

Tamén falamos de trasladar con claridade ás empresas a “recomendación” de colaborar neste esforzo sobre os comportamentos. Salvo en contornas vulnerables, tamén desaparece a baixa laboral exclusiva para illamento. A baixa epidemiolóxica antes que clínica. Substitúese pola recomendación de máscara e redución de interaccións con outras persoas.

Con todo, convén ter en conta que as contornas laborais poden ter niveis de interacción moi diferentes e ambientes moi diferentes. Non sempre é posible o teletraballo. E os cambios de posto durante 5-7 días en contornas de interacción co público ou con outros traballadores (sobre todo en espazos pechados) serían benvidos.

Noutro terreo, pérdese a referencia da transmisión como indicador de risco. Era xa un indicador de valor limitado para a toma de decisións, pola redución de probas e polo “desacople” coa hospitalización e outros indicadores de gravidade.

Iso si, era un indicador anticipado respecto dos de gravidade. Os cambios no sistema de vixilancia de infeccións respiratorias pospuxéronse e quizais podería haberse reforzado a vixilancia epidemiolóxica con outros métodos (mesmo muestrais) para evitar reducir a nosa capacidade de anticipación a escenarios máis complicados.

Por outra banda, temos comunidades autónomas con incidencias (declaradas, as reais serán moito maiores) de 200 por 100.000 en 14 días e outras próximas a 1.000. E con velocidades de crecemento (xa practicamente non hai ningunha en descenso) moi diferentes.

Quizais este tipo de medidas sería mellor inicialas de forma flexible, por territorios que cumprisen determinadas condicións, incluíndo un limiar de transmisión ou de hospitalizacións, antes que de forma homoxénea para territorios que teñen situacións epidemiolóxicas moi diferentes.

O problema das residencias

Finalmente, e pese ao discurso de protección dos vulnerables e das contornas con vulnerables que contén a nova Estratexia, até agora non fomos capaces (nin en España nin en ningún sitio) de evitar que as taxas de transmisión alta permeabilicen ás residencias e os vulnerables. Polo menos sen medidas draconianas que, salvo situacións moi excepcionais, deberiamos evitar.

Estamos con taxas de transmisión altas. E, por tanto, son esperables brotes en residencias. Non terán a letalidad das ondas previas. Pero a letalidad seguirá sendo relevante nestas poboacións.

Un plan de actuación explícito para tentar reducir o risco nestas contornas fose –e continúa sendo– desexable. Incluso valorando a opción de cuarta dose. As residencias foron as primeiras en terceiras doses, e diso fai xa 6 meses. Tamén tiveron taxas de transmisión moi elevadas, mesmo por encima das da poboación xeral. Pero ante escenarios de repunte hai que valorar esta opción.

Resumindo

Estamos nun escenario de repunte da transmisión. Quizais un dente de serra antes dun novo descenso. Pero, de momento, a incidencia aumenta e aumentará nos próximos días (aínda que a partir do luns os datos dirán que a transmisión se reduce). En España e nos nosos veciños europeos.

Este repunte débese entre outras cousas ao notabilísimo incremento da interacción social, redución de restricións e á perda adherencia ás (poucas) restricións que persisten.

Pola situación inmunológica da poboación española (vacinas, terceiras doses, infección natural) é esperable que o impacto deste repunte sobre as hospitalizacións sexa limitado. Pero algún impacto terá.

Neste contexto, pode ser razoable retirar probas e illamentos. Máis razoable aínda acompañalo con actuacións para reducir o posible impacto negativo desta retirada (e da retirada doutras restricións, como aforamentos, eventos masivos e demais). Sobre todo, actuacións de comunicación social, plans en residencias e mellora da vixilancia epidemiolóxica.

Tamén conviría repensar os prazos para a tan anunciada retirada da obrigatoriedade de máscaras en interiores. Polo menos até coñecer o impacto da retirada do resto de medidas.

Hai moitos escenarios de evolución da pandemia. Algúns máis probables que outros. Algúns tranquilos, outros (novas variantes con maior capacidade de escape e quizais mayor gravidade) complicados. Pero en ningún dos escenarios probables o SARS-CoV-2 desaparece. Nin nos mellores escenarios.

Convivir co SARS-CoV-2 implica non depender dun bo comportamento do virus. Os virus, si failles falta para sobrevivir, tenden a ser maleducados. Por tanto, conviría incrementar a preparación para reducir o impacto sanitario e social da transmisión. Iso inclúe estimular os comportamentos individuais socialmente beneficiosos.

A implantación rápida e sen medidas acompañantes dunha estratexia posiblemente acertada pode non ser tan acertada como a estratexia en si.

Salvador Peiró é Investigador, da área de Investigación en Servicios de Saúde, FISABIO SALUD PÚBLICA, Fisabio

Cláusula de divulgación:Salvador Peiró recibiu financiamento por axudas competitivas públicas nacionais (en xeral, accións de investigación ou innovación -proxectos, redes, RRHH, plataformas- da Acción Estratéxica en Saúde do Plan Nacional de I+D+i) e por acordos institucionais con firmas farmacéuticas e tecnolóxicas. Os financiadores nunca xogaron ningún papel no deseño dos estudos, a adquisición de datos, a súa análise ou a súa interpretación. Tampouco tiveron acceso ás fontes de datos e nunca influíron na decisión de publicación. É tamén patrón da Fundación Instituto de Investigación en Servizos de Saúde e membro da Asociación de Economía da Saúde (AES), da Sociedade Española de Epidemioloxía (SEE), da Sociedade Española de Saúde Pública e Administración Sanitaria (SESPAS) e da Sociedade Española de Calidade Asistencial (SECA). É tamén un dos investigadores do Programa PROVAVAC de investigación vacinas da Generalitat Valenciana e membro dos grupos de expertos en Covid da Generalitat Valenciana e da Organización Médica Colexial.