Únete á nosa canle de Whatsapp
Para determinar o perigo volcánico dun territorio é necesario ter en conta varios factores. O primeiro deles é a probabilidade de que se produza unha erupción nun determinado rango de tempo. Doutra banda, é importante o tipo de erupción, é dicir, se é explosiva, vulcaniana ou doutro tipo. Tamén se valora a posibilidade de que haxa efectos derivados, como esvaramento de ladeiras, tsunamis ou lahares. Por último, avalíase a topografía do terreo por onde pasarán as coadas de lava.
Unha vez que se valorou o perigo dunha área concreta, pódese determinar se é conveniente que haxa poboación vivindo onde o perigo é máis elevado. Lembremos que o perigo non se pode reducir, pois este é inherente ao fenómeno. Pero o risco pódese mitigar diminuíndo a vulnerabilidade e a exposición.
Para diminuír o risco, por exemplo, no caso dos terremotos, débese facer un deseño sismorresistente acorde co nivel de perigo na zona en cuestión, o que supón reducir a vulnerabilidade. É dicir, débense deseñar as edificacións para que resistan aos movementos esperados durante a súa vida útil.
Como o risco é o produto do perigo pola exposición e pola vulnerabilidade, ao reducir esta, estamos a mitigar o risco. Doutra banda, tamén se pode reducir a exposición nas zonas de alto perigo, evitando construír ou situar unha poboación nesas zonas.
No caso dos volcáns sucede algo similar: nas zonas de alto perigo volcánico debemos reducir a exposición. O problema é que hai moitas poboacións asentadas en abas de volcáns en todo o mundo, entre outras cousas, porque as terras volcánicas son moi fértiles.
Hai moitas poboacións asentadas en abas de volcáns en todo o mundo, entre outras cousas, porque as terras volcánicas son moi fértiles
O volcán sempre avisa antes de erupcionar
A parte positiva da erupción volcánica é que case sempre avisa. É dicir, en La Palma, por exemplo, cuns días de antelación. Iso permitiu evacuar á poboación e evitar perdas de vidas humanas. Con todo, non se puido evitar que a lava que emanou arrasase todo o que atopou ao seu paso.
Para reducir o impacto de erupcións, pódense facer modelos de simulación para saber por onde fluirán as coadas de lava. Iso require recoñecer o tipo de volcán, a composición do magma que emanará en forma de lava, a topografía da área por onde se deslizarán as coadas e outros factores climatolóxicos. Con todo, nas zonas de maior perigo sería conveniente reducir a exposición.
No caso do volcán de La Palma, dado que xa había poboación instalada na área, realizouse unha monitoraxe continua do volcán, facendo o seguimento de varios indicadores, esencialmente a actividade sísmica, a deformación da codia e a emanación de gases, como helio-3 e CO₂. Cando se disparan estas emisións, débese comezar a evacuar.
Cando conflúen todos estes factores percíbese o perigo inminente de erupción. Isto é o que pasou co volcán de La Palma. Alí actuouse adecuadamente porque había un comité científico ben coordinado con especialistas das diferentes materias relacionadas cos indicadores.
O risco de vivir preto dos volcáns
Tendo en conta o anterior, cabe preguntarse se non sería conveniente evitar os asentamentos en zonas como as agora expostas na illa de La Palma. Para responder a esta cuestión, convén ter en conta varios factores.
O primeiro é que os volcáns das illas Canarias son fundamentalmente fisurais, polo que hai unha incerteza sobre o lugar exacto por onde pode emanar a lava. A cheminea volcánica non é vertical, asociada a un cono volcánico definido, senón que é lineal e a lava transcorre de forma horizontal. Isto fai que escape cara ao exterior rompendo por calquera parte.
Cando o volcán ten un cráter definido, sabemos por onde vai emanar a lava, o que permite coñecer mellor o perigo e reducir a exposición nas zonas onde este é maior. Pero na illa de La Palma, dado que o vulcanismo é fisural, non é fácil determinar cales son as zonas onde sería conveniente evitar asentamentos de poboación.
A erupción é un suceso pouco frecuente
A pesar dos danos que está a causar o volcán no arquipélago canario, hai que ter en conta que as erupcións non son sucesos frecuentes. Desde o século XV producíronse 18 erupcións en todo o arquipélago, 8 delas na illa de La Palma, que é a que presenta maior actividade.
Neste contexto, desprazar á poboación dun lugar a outro non ten moito sentido. A única alternativa é facer o seguimento continuo da actividade, como se fixo ata o de agora, para poder facer unha predición a curto prazo e dar unha orde de evacuación no momento preciso.
Así se logrou o obxectivo fundamental: a salvagarda de vidas humanas. É certo que se perderon vivendas, pero estas poderán ser reconstruídas de novo. Con todo, as perdas humanas non serían reparables.
Por último, lembremos que unha vez acontecida a erupción, diminúe considerablemente a probabilidade de que haxa outra a curto prazo. Seguramente, en La Palma non volva darse outro evento similar ata dentro de decenas de anos.
* María Belén Benito Oterino é catedrática na área de Mecánica dos Medios Continuos e Teoría de Estruturas da Escola Técnica Superior de Enxeñaría, no departamento de Topografía, Xeodesia e Cartografía, na Universidad Politécnica de Madrid.
Cláusula de divulgación: a autora recibe financiamento para o desenvolvemento dun proxecto do plan estatal de investigación I+D+i, é socia fundadora da empresa Geolyder S.L, dedicada á consultoría en temas de risco sísmico
