Únete á nosa canle de Whatsapp
Movémonos entre dous extremos. Os que pensan que a pandemia xa acabou e hai que volver á normalidade canto antes (isto xa é un catarro) e os que opinan que habería que seguir adoptando unha estratexia covid-cero ao estilo chinés, con confinamentos, vacinación e máscara obrigatorias (todo é horrible e imos morrer).
Pero… Haberá unha sétima onda?, Non acabou xa isto?, Non vencemos ao virus?
Non sabemos de certo que pasará nos próximos meses, pero a pandemia non acabou. Se vemos os datos de falecementos a nivel global, é evidente que a pandemia non terminou. Normalmente as pandemias cursan en varias ondas e os seus efectos poden durar varios anos.
O que ocorra nos próximos meses vai depender principalmente de dous factores:
- A aparición de novas variantes de SARS-CoV-2 que causen novos problemas.
- Canto dure a inmunidade que nos xerou a infección e/ou as vacinas.
Tendemos a pensar que a evolución é lineal, que da variante alfa xurdiu a beta, de aí o gamma, e así sucesivamente, unha detrás doutra, ata ómicron. Pero non, a evolución non é lineal. En calquera momento e lugar, de calquera “rama” da árbore filoxenética, pode xurdir unha nova variante. Pensabamos que o variante delta xa era o suficientemente transmisible e que era difícil que xurdise outra aínda máis transmisible.
E apareceu ómicron, probablemente un dos virus con maior transmisibilidade aos que se enfrontou a humanidade, mesmo parece que maior que o virus do sarampelo. Calcúlase que en España durante este sexto período epidémico (desde principios de novembro) houbo máis de 5,5 millóns de casos confirmados. Algúns estiman que esa cifra quizá haxa que multiplicala por tres: máis de 16 millóns de infectados en pouco máis de tres meses. Unha capacidade de contaxio nunca vista ata o de agora.
Afortunadamente, ómicron produce, na gran maioría das persoas non vulnerables e que responderon á vacinación, unha enfermidade similar a un arrefriado común, ou mesmo é asintomática. Ademais, parece moi probable que esta variante do virus sexa menos virulenta que as anteriores.
Non temos ningún motivo para pensar que ómicron será a última variante de SARS-CoV-2
Pode xurdir outra que sexa mesmo máis transmisible, máis virulenta ou que escape totalmente das vacinas? Non o sabemos. Por iso é moi importante seguir, mellorar e ampliar o sistema de rastrexo e secuenciación de novas variantes, así como a vixilancia en augas residuais.
Non sabemos se haberá sétima onda, pero si é verdade que grazas a ómicron e ás vacinas hai xa unha gran parte da poboación inmunizada. Está ben demostrado que as vacinas actuais foron capaces de conseguir unha protección fronte á enfermidade grave, á hospitalización e ao falecemento na maioría de persoas infectadas.
Grazas a ómicron e ás vacinas hai xa unha gran parte da poboación inmunizada
Este virus e as súas posibles novas variantes non son xa totalmente novas para o noso sistema inmunitario. Poderiamos esperar –é máis unha esperanza que unha certeza científica– que nos próximos meses haxa novas ondas do virus, que nos siga visitando de cando en vez, pero xa en pequenas ondas cun número de casos graves e falecementos cada vez menor.
Sendo realistas, o obxectivo quizá non sexa chegar a cero infeccións ou cero mortes, senón desconxestionar o sistema sanitario. Non é o mesmo cen mortos nun día que cen falecementos en cen días. Con ómicron vimos que un número exacerbado e rápido de infeccións acaba xerando tamén un número moi alto de falecementos, e chega a colapsar o sistema, o cal tamén xera mortes.
Se o sistema sanitario é capaz de xestionar a situación, poderemos volver todo o máis parecido á normalidade. Haberá outros problemas (covid persistente, outros efectos secundarios, necesidade de novas vacinas…), pero xa non será unha situación de emerxencia.
O problema non é o virus, é un problema de xestión
Quizá o virus volva darnos un bo susto, pero é probable que agora teñamos uns meses de “tregua”. SARS-CoV-2 non é nin un catarro nin unha gripe, pero é verdade que esta sexta onda e ómicron cambiaron a partida. A covid en 2022 non é a mesma que en 2020. Agora hai unha maior poboación inmunizada, temos vacinas, tratamentos, sistemas de diagnóstico, coñécese moito máis da enfermidade… É o momento de avaliar e prepararse para a seguinte onda. Nas próximas semanas iremos vendo como se modifican ou suprimen algunhas das medidas que se tomaron para controlar a pandemia. En cada caso concreto será necesario avaliar o risco-beneficio: que risco de infección e enfermidade supón eliminar esa medida respecto ao beneficio que supón para a saúde en sentido amplo, tamén emocional, mental… E sempre asumindo que o risco cero non existe.
A covid en 2020 non é a mesma que en 2022
As medidas restritivas para evitar os contagios deben ser poucas, eficaces e moi ben explicadas á poboación. Demostrouse que algunhas medidas, como as máscaras no exterior (con distancia social nunca foron necesarias), o control da temperatura corporal á entrada dos edificios, pulverizar as superficies con solucións antisépticas ou pechar os parques infantís carecen de utilidade.
Tamén habería que avaliar se foron eficaces as estritas medidas que se implantaron nos colexios. Os menores de idade son a poboación menos vulnerable á covid-19 e non parece que sexan grandes transmisores do virus, pero padeceron restricións máis estritas que outros colectivos: grupos burbulla, confinamentos…
Os menores de idade padeceron restricións máis estritas ca outros colectivos
Xa comprobamos que as vacinas non evitan o contaxio nin a transmisión do virus, polo que os certificados ou pasaportes de vacinación deixan de ter sentido. Quizá só serviron para animar a que se vacinasen algunhas persoas para as que ir á discoteca era máis importante que evitar falecementos. Só por iso os pasaportes tiveron a súa utilidade. Pero xa non ten moito sentido que o pasaporte covid “caduque· ao cabo de “x” meses. Pode mesmo ser contraproducente, porque transmite a falsa idea de que as vacinas deixan de funcionar cando o pasaporte caduca, cousa que non é certa.
Ómicron tamén demostrou que as medidas de restricións de viaxes e o illamento internacional ao que se someteu a Sudáfrica carecen de sentido.
Vacinación personalizada
É tamén o momento para repensar a estratexia de vacinación. Moitas persoas recibiron xa a pauta completa (dúas doses) e unha terceira de recordo. O virus evolucionou e non ten xa sentido seguir administrando máis dose des forma xeneralizada (excepto naquelas persoas que se cualifican como de moi alto risco), sobre todo coas vacinas actuais. Os vacinados que foron ademais infectados por ómicron (ou infectados por outras variantes e agora vacinados) son os que maior protección teñen e, moi probablemente, non necesiten nin sequera unha terceira dose.
É o momento de repensar a estratexia de vacinación
É o momento de avanzar cara a unha estratexia de vacinación máis personalizada: unha procura activa daquelas persoas aínda sen vacinar (porque son os máis vulnerables) e recomendar doses vacinais adicionais ou de recordo só cando a evidencia científica avale que aumentan a protección fronte á enfermidade grave.
A variante ómicron, ou calquera outra variante de SARS-CoV-2, pode producir unha enfermidade moi grave en persoas non completamente vacinadas ou en persoas vulnerables que non responderon á vacinación, como son os pacientes inmunodeprimidos. As accións deberían focalizarse nestes grupos de persoas vulnerables que son agora os que sofren a enfermidade grave.
Centrar os esforzos no enfermo, non no infectado
O control dun virus cunha alta transmisibilidade e moi grave, como ata o de agora foi o SARS-CoV-2, requiriu un sistema de diagnóstico dos casos infectados e o seu illamento e a corentena dos contactos. O obxectivo foi evitar os contagios e a transmisión do virus. Con todo, cando o virus causa unha enfermidade leve aínda que sexa moi transmisible, como podería ser un coronavirus catarral, non é necesario un rastrexo tan exhaustivo, tests masivos á poboación, seguimentos e illamentos dos infectados e corentena de contactos.
Ómicron non é un catarro pero, como dixemos, tampouco a situación é como en 2020. Con moita prudencia, hai que exporse un cambio de estratexia. Os recursos deberíanse dedicar á prevención, diagnóstico e tratamento dos máis vulnerables e os casos graves. Ómicron produce enfermidade grave en persoas non vacinadas, incompletamente vacinadas e en pacientes vulnerables, e, por tanto, é nestes grupos de poboación onde hai que centrar os esforzos preventivos, diagnósticos e terapéuticos. Trátase de dedicar os esforzos non no infectado senón no enfermo.
Ómicron produce enfermidade grave en persoas non vacinadas, incompletamente vacinadas e en pacientes vulnerables
É o momento de pensar se é necesario deixar de usar o número de casos de infectados como indicador principal da evolución do impacto clínico da pandemia, e utilizar no seu lugar os de incidencia de hospitalización e mortalidade.
O máis importante: priorizar o fortalecemento do sistema sanitario
Durante esta “tregua” é fundamental priorizar o fortalecemento do sistema sanitario no seu conxunto. Os recursos dos que dispoñemos actualmente non son suficientes para responder á pandemia actual nin ás que poidan aparecer no futuro. Ómicron deixou en evidencia as carencias do noso sistema de Atención Primaria.
É o momento de avaliar e repensar un plan, que debe ser coordinado, razoado e ben explicado á cidadanía.
Non podemos descartar novas ondas durante esta pandemia. A primeira onda foi imprevista, as seguintes eran esperables. Quizá non poidamos evitar que haxa novas ondas, pero o que si se pode evitar son os seus efectos devastadores. Esta sexta onda causou un regueiro de mortes que quizá se poderían evitar, ou polo menos diminuído, se priorizásemos o fortalecemento do sistema sanitario.
*Ignacio López-Goñi é catedrático de Microbioloxía na Universidade de Navarra. A versión orixinal deste artigo está publicada no blog microBIO.
Cláusula de divulgación: Ignacio López-Goñi non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declarou carecer de vínculos relevantes máis alá do cargo académico citado.
