Únete á nosa canle de Whatsapp
Cada día, os seres humanos defendémonos fronte a microorganismos nocivos de forma “silenciosa”. Estas batallas que gañamos –en moitas ocasións de maneira inadvertida– son o resultado dunha longa historia de coexistencia e evolución con numerosos patóxenos. A exposición a eles educou ao noso sistema inmunitario para recoñecer e contrarrestar a infección e previr a enfermidade.
Enfrontarnos a axentes infecciosos é un dos estímulos que reforza a nosa capacidade de defensa, ás veces máis aló do que imaxinamos. E o que ocorre cando o organismo loita contra a gripe pode servir de exemplo.
Sesión de adestramento inmunitario
A gripe é unha enfermidade producida por catro tipos de virus, pertencentes á familia Orthomyxoviridae, que se clasifican segundo as características do seu xenoma. Aos humanos aféctanlles principalmente os virus de gripe de tipo A e tipo B.
A pesar do seu risco letal, enfrontarnos a estes virus e vencer á enfermidade pode ter un lado positivo. Curarnos da gripe pode compararse a realizar un adestramento que nos serve para superar unha proba concreta e saber como superala mellor no futuro. Pero ademais vai adestrar ao noso sistema inmunitario para enfrontarnos a ameazas similares, como outros virus da gripe, e bastante diferentes, como outros virus respiratorios ou mesmo o cancro. Adestrar nosas defensas de forma non específica é un concepto coñecido desde hai tempo, pero que determina a súa activación e os seus efectos son tema de estudo actualmente.
Un marcapáxinas no ADN
O sistema inmunitario pódese clasificar en dous grandes grupos, o adaptativo e o innato. Mediante as vacinas adestramos preferentemente o primeiro. En cambio, para exercitar o sistema innato é necesario activar as células que o compoñen ou as súas precursoras: os monocitos, as células NK, os macrófagos, as células linfoides innatas, as células dendríticas e os neutrófilos. A instrución destas células tradúcese nunha memoria inmune innata ou inmunidade adestrada.
Substancias procedentes de microorganismos ou compostos producidos polas nosas células durante unha infección poden estimular a inmunidade innata para que reaccione fronte ao que é percibido como unha agresión mediante a expresión de certos xenes. Este estímulo deixa unha pegada no ADN, coma se se tratase dun marcapáxinas nun libro que lemos previamente.
Os “marcapáxinas” prodúcense en forma de metilacións no ADN das células da inmunidade innata e modificacións de histonas, as proteínas que empaquetan este ADN. Actúan como señaladores para localizar máis eficazmente determinados xenes no caso de que as nosas células de inmunidade innata volvan ser estimuladas.
Esta marcaxe pode facilitar unha resposta máis rápida e eficaz fronte a infeccións futuras, pero tamén pode desencadear unha sobreresposta inflamatoria con efectos prexudiciais.
Os efectos antitumorais de pasar a gripe (en ratos)
Un artigo publicado recentemente na revista Nature describía un proceso de inmunidade adestrada inducido por unha infección. Os investigadores inocularon a ratos un virus de gripe que non chegaba a ser letal. Un mes máis tarde, e tras recuperarse da infección, os animais foron tratados para que xerasen tumores pulmonares.
E sorprendentemente, os ratos recuperados da gripe desenvolvían os tumores máis lentamente que os non infectados con antelación.
A mellor protección antitumoral débese á estimulación da inmunidade adestrada dun tipo de células denominadas macrófagos alveolares. Estas células son as responsables de limpar e eliminar partículas ou microorganismos que entran nos nosos pulmóns cando respiramos, e controlan a inflamación que se xera ao recoñecer un axente estraño.
Durante unha infección aguda, moitos macrófagos alveolares morren, pero recuperámolos posteriormente. Esa recuperación vén marcada pola presenza dos “marcapáxinas” nalgúns xenes inflamatorios.
O adestramento destes macrófagos depende doutras compañeiras, as células NK. Estas actúan como instrutoras durante a infección polo virus da gripe producindo unha citoquina (proteína que regula a resposta inmunitaria) denominada interferón gamma.
Esta citoquina é como un bálsamo de Fierabrás para os macrófagos alveolares: estimula a súa capacidade de engulir e dixerir para destruír as células tumorais, algo que tamén podería mellorar a activación da resposta inmune adaptativa.
Este descubrimento non supón unha solución a curto prazo para tratar o cancro de pulmón, ou dos tumores en xeral. Con todo, pon o foco en dúas ideas que poden revolucionar o tratamento dalgúns tumores: os virus con actividade inmunoestimuladora oncolítica –capaces de activar o sistema inmune para destruír selectivamente células tumorais– e a estimulación da inmunidade innata antitumoral.
Nos anos 50 e 60 do século pasado, a doutora Alice Moore foi unha pioneira en estudar os virus oncolíticos en modelos animais. Atopámonos nos albores do seu uso para que o sistema inmunitario humano ataque e destrúa especificamente a células tumorais. Neste reto atópase a seguinte fronteira da inmunoterapia antitumoral.
*Estanislao Nistal Villán é virólogo e profesor de Microbioloxía da Facultade de Farmacia, Universidade CEU San Pablo. Sara Cuadrado Castaño PhB é profesora asistente de investigación na Icahn School of Medicine at Mount Sinai
Cláusula de Divulgación: Estanislao Nistal Villán recibe fondos para a financiación da súa investigación por parte do Ministerio de Ciencia e Innovación. Sara Cuadrado Castaño PhD non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posee accións, nin recibe financiación de ningunha compañía ou organización que poda obter beneficio deste artigo, e aclarou carecer de vínculos relevantes máis alá do cargo académico citado.
