Únete á nosa canle de Whatsapp
Cando a Emelyne Heluin lle diagnosticaron con 17 anos un trastorno hormonal que causa agrandamento dos ovarios con quistes, os seus síntomas incluían aumento de peso, caída do cabelo, fatiga e dor. Viuse obrigada a abandonar os seus antigos pasatempos: o baile e a ximnasia.
Agora, 18 anos despois, Heluin describe a afección médica (coñecida como síndrome de ovario poliquístico ou SOP) como custosa e molesta, en parte debido á opinión que ten a xente sobre ela.
Novos coñecementos
“A miúdo pénsase que está relacionada co estilo de vida, cando é obvio que non”, afirma Heluin. “Esta condición é realmente difícil de manexar”.
Un esforzo de investigadores financiados pola Unión Europea (UE) para coñecer as causas fundamentais da síndrome do ovario poliquístico e, en última instancia, identificar unha cura ofrece novas esperanzas. “O noso obxectivo é comprender mellor os cambios biolóxicos que se producen no corpo dunha muller cando padece síndrome do ovario poliquístico, pero tamén queremos comprender a orixe da enfermidade”, apunta Paolo Giacobini, neurocientífico do Instituto Francés de Investigación Médica e de Saúde, en Lille, Francia.
A afección está relacionada cunha serie de problemas de saúde graves, como a obesidade, a diabetes e a infertilidade, e pode ter consecuencias negativas na vida profesional e social de moitas mulleres que a padecen. O trastorno afecta ata a 1 de cada 10 mulleres en idade fértil. Non existe cura para a síndrome do ovario poliquístico, só medicamentos para controlar algunhas das moitas complicacións resultantes.
Giacobini dirixiu un proxecto que recibiu financiamento da UE para investigar os mecanismos biolóxicos detrás da enfermidade e identificar posibles métodos de prevención e tratamento. Denominado REPRODAMH, o proxecto finalizou en febreiro de 2023 despois de case seis anos. Segundo Giacobini, a investigación produciu avances significativos que poden axudar no deseño de novos tratamentos e ferramentas de diagnóstico para a síndrome do ovario poliquístico.
Vínculo nai e filla
O seu equipo obtivo información sobre por que varias hormonas se desregulan e como traballan xuntas para desencadear a afección. As hormonas reprodutivas desempeñan un papel clave na síndrome do ovario poliquístico: os ovarios das mulleres afectadas adoitan producir demasiada testosterona e necesítase unha hormona específica chamada AMH para producir óvulos sans.
O exceso de insulina circulante, outra hormona vital, é outra característica típica da afección. Giacobini estaba interesado nos niveis elevados de AMH (que significa hormona antimülleriana) identificados en pacientes con síndrome do ovario poliquístico durante o embarazo e decidiu centrar a súa investigación nisto. REPRODAMH investigou o posible papel da exposición a niveis elevados de AMH no útero como posible factor contribuínte á transmisión do trastorno de nai a filla.
Posible análise de sangue
Para probar a teoría, os investigadores inxectaron a hormona en ratos nas últimas etapas do embarazo. Isto deu lugar a que a descendencia feminina desenvolvese síndrome do ovario poliquístico, ademais de problemas metabólicos e de fertilidade como sobrepeso e diabetes. “Ao expoñer fetos de ratos a unha contorna rica en AMH, modelamos moitos trazos da condición humana”, explica Giacobini.
A investigación en ratos tamén explorou os factores externos, como o comportamento ou a contorna, involucrados en determinar se certos xenes clave asociados coa síndrome do ovario poliquístico estaban “activados” ou “desactivados”, un campo coñecido como epixenética.
Giacobini espera que esta liña de investigación poida dar pronto como resultado unha simple análise de sangue para diagnosticar a enfermidade. Isto sería un gran paso adiante porque actualmente a enfermidade só se pode detectar mediante unha combinación da historia do paciente, análises de sangue hormonais e exploracións abdominais.
Avance de medicamentos seguros
O equipo de investigación tamén descubriu un vínculo co cerebro: a AMH afecta aparentemente o funcionamento do hipotálamo. Esta pequena estrutura cúbica no do cerebro é un importante regulador das hormonas reprodutivas. Transmite sinais por todo o corpo que provocan a liberación de hormonas en doses coidadosamente controladas.
“Para a nosa sorpresa, o hipotálamo de ratos con síndrome do ovario poliquístico mostrou que as células nerviosas que controlaban a reprodución estaban demasiado activas e enviaban impulsos que facían que os ovarios producisen máis AMH e testosterona”, afirmou Giacobini.
Os investigadores identificaron un composto que pode regular a comunicación entre o hipotálamo e os ovarios, restaurando niveis hormonais saudables en ratos con síndrome do ovario poliquístico. Este avance podería conducir eventualmente ao desenvolvemento dun fármaco seguro para as mulleres.
Enfoque de fertilidade
Un problema que adoita ser angustioso para as mulleres con síndrome do ovario poliquístico é quedar embarazada. A investigadora Ellen Anckaert, xefa do Laboratorio de Bioloxía Folicular da Universidade Libre de Bruxelas, en Bélxica, está comprometida a axudar as mulleres con síndrome do ovario poliquístico a superar as dificultades de fertilidade.
Coordinou un proxecto que recibiu financiamento da UE para perfeccionar un método de cultivo in vitro de células de ovario coñecidas como ovocitos para mulleres que loitan por quedar embarazadas, unha variación da fertilización in vitro (FIV) convencional. O proxecto, denominado POMOLIM, durou dous anos e rematou a finais de marzo de 2022.
Un protocolo regular de FIV implica que unha muller reciba altas doses de hormonas para estimular o crecemento e a maduración dos óvulos nos seus ovarios. Polo xeral, logo recupéranse e fertilízanse 10 óvulos maduros nunha placa de laboratorio. Pero este procedemento asóciase con efectos secundarios relacionados coas hormonas nas mulleres con síndrome do ovario poliquístico, o que require unha estreita vixilancia da resposta ovárica e, como resultado, visitas frecuentes ao hospital.
“As mulleres con síndrome do ovario poliquístico poden mostrar unha maior resposta ás hormonas”, afirma Anckaert. “Unha característica importante desta afección é a acumulación de óvulos que non maduran, polo que cando unha gran cohorte de óvulos madura á vez despois da estimulación hormonal, esta resposta esaxerada pode causar efectos secundarios de leves a graves”, indica.
Promesa de embarazo
Un método alternativo, chamado maduración in vitro (MIV), implica extraer os óvulos nunha etapa máis temperá: dous ou tres días despois de que se administren as hormonas estimulantes do folículo en lugar de 10 días.
Os óvulos extraídos, que son demasiado inmaturos para ser fecundados, primeiro deben completar o proceso de maduración nunha placa de cultivo. A pesar das recentes melloras na tecnoloxía MIV, a desvantaxe deste método é que aínda produce menos óvulos maduros e menos embrións utilizables en comparación coa FIV convencional. Pero o equipo de Anckaert optimizou o microambiente dos óvulos cultivados engadindo factores de crecemento.
A nova técnica probouse con éxito en ratos e os ensaios en mulleres comezarán este mes de stembro. “Os resultados do noso traballo son moi prometedores e poden mellorar aínda máis a tecnoloxía MIV como unha alternativa á FIV, cunha redución substancial da carga do tratamento e dos efectos secundarios relacionados coas hormonas para as mulleres con SOP”, sostén Anckaert.
Mentres tanto, en Francia, Heluin está a facer a súa parte para axudar a outras mulleres con esta afección. É vicepresidenta voluntaria dunha asociación paneuropea chamada SOPK Europe que representa a mulleres con síndrome do ovario poliquístico.
A investigación deste artigo foi financiada pola UE a través do Consello Europeo de Investigación (ERC) e as Accións Marie Sklodowska-Curie (MSCA).
A investigación descrita neste artigo financiouse con fondos da UE. Artigo publicado orixinalmente en Horizon, a revista de Investigación e Innovación da Unión Europea.
