As illas son uns laboratorios naturais excepcionais para o estudo da evolución. O illamento xeográfico dificulta as migracións das especies, a limitación do espazo físico a miúdo impide a presenza de depredadores (que requiren grandes extensións de terreo para cazar) e a limitación dos recursos alimenticios dos ecosistemas insulares, configuran uns patróns evolutivos comúns nas faunas que viven nelas.
Un destes fenómenos é o ananismo ou o xigantismo. Así, nas áreas insulares adoitan observarse especies máis grandes ou máis pequenas que as súas homólogas continentais, especialmente en canto a mamíferos e dinosauros.
O “efecto illa”
A mediados do século XIX, Charles Darwin e Alfred Wallace xa se interesaron por este fenómeno nas súas viaxes por varias illas do mundo, de onde obtiveron evidencias que posteriormente lles permitirían propoñer a Teoría da Evolución. En 1973, baseándose nos traballos anteriores de Foster, o biólogo evolutivo Leigh Van Valen acuñou o termo “island rule” (a miúdo traducida como ‘lei insular’ ou ‘efecto illa’) que constataba a tendencia ao xigantismo ou ao ananismo das especies que evolucionaban nas illas.
Unha das especies emblemáticas desta ‘efecto illa’ é o elefante anano de Sicilia, Palaeoloxodon falconeri. Trátase dunha especie extremadamente pequena en comparación coas especies de elefantes actuais, medía aproximadamente un metro de altura e tiña un peso duns 250 quilos. Viviu en Sicilia durante o Pleistoceno, entre 500.000 e 200.000 anos antes de agora, e coñécese polos restos fósiles que se atoparon en distintos xacementos da illa. P. falconeri é un descendente da especie continental P. antiquus, de tamaño moito maior (ata cinco metros de altura na cruz e 5 toneladas de peso).
Agora, un artigo publicado en Scientific Reports liderado por persoal investigador do Institut Català de Paleontologia Miquel Crusafont (ICP), centro adscrito á Universidade Autónoma de Barcelona (UAB), en colaboración con distintas institucións internacionais de investigación describe as características da historia vital (ou ‘life history’, que é o termo habitualmente utilizado) desta especie. Este concepto fai referencia ás características dos distintos eventos que suceden durante o ciclo vital dun animal, como a súa taxa de crecemento, a idade de madurez sexual ou a lonxevidade. O estudo conclúe que o elefante anano de Sicilia crecía a un ritmo moi lento, alcanzaba a madurez sexual ao redor dos 15 anos e tiña unha esperanza de vida longa, de polo menos 68 anos.
“Tradicionalmente considerouse que esta especie tiña un desenvolvemento rápido, que chegaba precozmente á madurez sexual e tiña unha vida curta”, explica Meike Köhler, investigadora do ICP e profesora ICREA que lidera a investigación. “O noso traballo demostra que a historia vital deste elefante era moito máis lenta”, conclúe.
O equipo de investigación analizou a paleohistoloxía ―a estrutura interna dos fósiles― de molares e defensas (o que popularmente chamamos ‘cabeiros’) desta especie. “Os distintos eventos do ciclo vital dun organismo quedan rexistrados nos seus ósos, como o que sucede coas argolas de crecemento que observamos nos troncos das árbores”, explica Köhler. Os fósiles córtanse en láminas delgadas dun grosor aproximado de 0,1 mm e analízanse baixo o microscopio as liñas de paradas de crecemento ou LAGs (acrónimo en inglés de ‘Lines of Arrested Growth’) que permiten identificar os períodos de crecemento e latencia do animal.
De forma xeral, as especies continentais pequenas tenden a ter historias vitais máis aceleradas: crecen rápido, reprodúcense temperán e morren novos. “Pero nas illas ocorre todo o contrario”, explica o coautor da investigación Salvador Moyà, investigador do ICP e profesor ICREA. A diferenza do que ocorre nos continentes, o cambio de tamaño corporal das especies que viven nas illas non está asociado a unha historia vital máis rápida. “Comprobamos que o elefante anano de Sicilia tiña unha historia vital moito máis lenta que a súa taxón irmán P. antiquus e que o enorme elefante africano de sabana”, di Moyà. “O ritmo lento deste animal é a clave da súa lonxevidade. Quizais os humanos poderiamos aprender algo de eles!”, chancea Moyà.
Referencia: Palaeohistology reveals a slow pace of life for the dwarfed Sicilian elephant (Publicado en Scientific Reports).