Únete á nosa canle de Whatsapp
No mundo actual, os coñecementos teñen data de caducidade, e xéranse continuamente novas necesidades educativas. Por iso, os cidadáns vémonos obrigados a formarnos permanentemente, é dicir, a aprender ao longo da vida para poder adaptarnos aos cambios da sociedade.
Isto non só inclúe a aprendizaxe que se realiza a calquera idade senón tamén a que ten lugar en diferentes contextos. Noutras palabras: non só aprendemos cando acudimos a un curso de formación, senón tamén en conversacións de café, viaxes ou mentres lemos un libro.
Que son as ecoloxías de aprendizaxe?
Neste marco nace o concepto de ecoloxías de aprendizaxe, que está a espertar un gran interese. Proba diso son os diferentes estudos que se desenvolveron e nos que se analizan as ecoloxías de aprendizaxe de diferentes colectivos, como os docentes e estudantes de diferentes etapas educativas, as persoas sen fogar ou as nais emprendedoras.
O concepto de ecoloxías de aprendizaxe axúdanos a comprender como se aprende na sociedade actual, onde existen múltiples oportunidades. Concretamente, podemos definir as ecoloxías de aprendizaxe como o armazón de contextos e elementos, de diversa natureza, que as persoas empregan para a súa formación.
Que elementos as compoñen?
Hai numerosos compoñentes interdependientes que inflúen na maneira de aprender das persoas ao longo da súa traxectoria vital. Cada persoa ten a súa propia ecoloxía de aprendizaxe. Deste xeito, cada individuo decide que, como, cando, onde e con quen aprender.
A dimensión intrínseca
Por exemplo, desde unha perspectiva interna do individuo, habería que considerar aqueles aspectos que representan unha disposición para aprender.
Esta primeira dimensión componse de tres elementos (concepcións, motivacións e expectativas), que varían en función do momento persoal e profesional en que nos atopemos. A continuación, incluímos unha serie de preguntas que nos permitirán reflexionar sobre nosa propia ecoloxía.
- Concepcións: Cales son as nosas ideas ou crenzas sobre a aprendizaxe?
- Motivacións: Que nos impulsa a aprender? Son razóns de carácter intrínseco ou extrínseco? Esforzámonos para ser os mellores ou para sentirnos máis competentes?
- Expectativas: Que esperamos obter do proceso de aprendizaxe? Que esperamos de nós, dos nosos compañeiros ou docentes?
A dimensión experiencial
Pero todos estes elementos tamén están relacionados cunha dimensión baseada nas experiencias das persoas, así como cos procesos de aprendizaxe desenvolvidos ao longo da súa vida. Esta segunda dimensión está integrada por catro elementos: relacións, recursos, accións e contexto. Neste caso, podemos reflexionar sobre as seguintes preguntas:
- Relacións: Que interaccións contribúen á nosa aprendizaxe? Son presenciais ou virtuais? Estas interaccións mantémolas coa familia, amigos, con compañeiros de traballo ou de estudo, con profesores, xefes, con descoñecidos?
- Recursos: Que tipo de recursos utilizamos para aprender? Tecnolóxicos, sociais, relacionais…?
- Accións: Que eventos ou experiencias propician a nosa aprendizaxe? Acudimos a cursos, coloquios, congresos ou conferencias? Consultamos blogues ou participamos nalgún foro ou debate que se xera nas redes sociais ou en plataformas de streaming? Realizamos procuras na web ou consultamos libros, revistas académicas ou manuais?
- Contexto: En que espazos se desenvolve a nosa aprendizaxe? Son de carácter formal, non formal ou informal? Prodúcese en contornas formais como a escola, a universidade ou o traballo? En contornas non formais como unha ONG ou unha asociación? Ou en contornas informais como nunha cafetería, un bar ou unha rede social persoal? En situacións físicas ou virtuais?
Cales son as implicacións?
A perspectiva ecolóxica axúdanos a tomar conciencia dos contextos e elementos dos que dispoñemos para formarnos. É dicir, contribúe a que cada individuo personalice a súa formación en función das súas necesidades e intereses.
Esta é unha cuestión realmente relevante, pois a selección do elemento apropiado inflúe na eficacia e eficiencia do proceso de aprendizaxe. Só se coñecemos os elementos que compoñen a nosa ecoloxía poderemos enriquecela e aproveitar as posibilidades de aprendizaxe que ofrece a sociedade actual.
A importancia da aprendizaxe en contextos informais e non formais
Esas oportunidades de aprendizaxe non só xorden nas institucións especificamente dedicadas ao ensino, senón que aprendemos tamén cando interactuamos con diversas persoas en calquera situación cotiá. Esta aprendizaxe informal prodúcese en moitas ocasións de maneira inconsciente e só cando nos paramos a reflexionar sobre a nosa aprendizaxe dámonos conta do seu valor e do impacto que ten no noso desenvolvemento persoal e profesional.
Ata o de agora infravalorouse a aprendizaxe que ten lugar en contextos informais e non formais. Con todo, as ecoloxías de aprendizaxe posibilitan o recoñecemento e integración de todas as formas de aprendizaxe, sucedan no contexto que sucedan.
Ademais, son unha maneira de representar a aprendizaxe ao longo da vida, xa que permiten conectar as experiencias de aprendizaxe do pasado coas do presente, e proporcionan a base para a aprendizaxe futura.
Neste sentido, resultaría relevante que desde a escola se tendesen pontes cara a aqueles outros contextos menos encorsetados desde os que se ofrecen oportunidades, recursos e ferramentas valiosas para complementar as nosas aprendizaxes. Todos participan no noso desenvolvemento persoal, académico e profesional ao longo e ancho da vida.
*Pablo César Muñoz Carril é profesor e investigador no ámbito de ciencias da educación da Universidade de Santiago de Compostela. Alba María Souto Seijo é profesora do departamento de Pedagoxía e Didáctica da Universidade de Santiago de Compostela.
Cláusula de divulgación: Alba María Souto Seijo colaborou nas tarefas do proxecto Como aprenden os mellores docentes universitarios na era dixital: impacto das ecolocías de aprendizaxe na calidade da docencia (EDU2015-67907-R), financiado polo Ministerio de Economía e Competitividade + Fondos FEDER.
Pablo César Muñoz Carril non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declarou carecer de vínculos relevantes máis alá do cargo académico citado.
