Máis árbores e menos asfalto: así deberían ser as cidades galegas para combater as vagas de calor

As altas temperaturas que estamos a experimentar nas últimas semanas supoñen un risco para a nosa saúde e son só unha pequena demostración do escenario que nos agarda nos próximos anos. A pesar de que as vagas de calor non son directamente atribuíbles ao cambio climático, os expertos advirten de que a súa frecuencia e cada vez maior duración no tempo ten moito que ver con esta emerxencia mundial e que, se non se levan a cabo as medidas pertinentes para diminuír os seus efectos negativos, a subida das temperaturas será cada vez de maior intensidade e risco no futuro. “Moi pouca xente en Galicia vivira antes unha temperatura diúrna e nocturna tan elevada. Cómpre comezar a tomar medidas de adaptación e mitigación do cambio climático”, expón Dominic Royé, climatólogo e investigador da Universidade de Santiago de Compostela (USC). Dalgunha maneira, é preciso redeseñar as nosas cidades.

En Galicia, o Informe de Evidencias e Impactos do Cambio Climático (CLIGAL) indica que hai evidencias dun aumento da temperatura media, sobre todo no verán, do aumento da frecuencia de días e noites cálidas e un descenso das noites frías. Desta forma, a finais do século XXI espérase que Galicia continúe na mesma tendencia que o resto do mundo, aumentando cada vez máis a cantidade e intensidade das vagas de calor no verán. Ante esta problemática o Servizo Galego de Saúde expresa na súa páxina web a necesidade de establecer solucións efectivas, que deberían estar destinadas a mellorar as vivendas, a xestión das enfermidades crónicas, a atención institucional a anciáns e persoas vulnerables, entre outras. Todo isto xustifica o deseño de actuacións de prevención e control da vaga, que nos permitirían anticiparnos aos efectos negativos que esta podería ter sobre a saúde da poboación galega.

Publicidade

A importancia das zonas azuis

Algunhas das medidas que poderían axudar a curto e medio prazo a combater os días máis calorosos do verán, nos próximos anos, teñen que ver coa habilitación de espazos verdes nas cidades. As superficies sombreadas pola vexetación arrefrían as rúas e zonas exteriores e, ademais, protexen dos raios do sol. Por outro lado, a existencia de árbores mellora a calidade do aire e reduce a contaminación. “Tamén serían necesarias a existencia de máis zonas azuis entre os edificios, por exemplo”, explica o climatólogo. As superficies de auga e corredores fluviais non son únicamente elementos decorativos, tamén contribúen a mitigar a calor e reducir as temperaturas, xa que refrescan e humidifican o aire.

En 2021, Nacións Unidas presentou durante a Cumbre do Clima de Glasgow (COP26) un manual que inclúe exemplos de metrópoles que promoveron medidas para acadar unha refrixeración urbana sostible e equitativa co obxectivo de reducir as emisións e aumentar a resiliencia climática das zonas urbanas. Ademais, un estudo publicado na revista Nature indicou a relación que ten a existencia de zonas verdes e a redución da temperatura media nas cidades. A través da recollida de datos de case 300 cidades europeas, os investigadores evidenciaron que as árbores mitigaban a sensación térmica de moita calor, sobre todo nas cidades onde é máis frecuente chegar a temperaturas extremadamente altas, como é o caso de Madrid en España.

“Plantar árbores é unha opción rápida de mitigación, sobre todo para paliar a calor, pero non é a única solución”, explica o climatólogo. A maioría das cidades galegas foron construídas para combater as recorrentes choivas, pero non a extrema calor. Por este motivo, existen gran parte de zonas exteriores formadas por asfalto, que provocan o aumento das temperaturas. “Este material o que fai é reter a calor durante todo o día e, logo, vaina soltando durante a noite, o que eleva a temperatura mínima nas urbes e impide que esta poida baixar”, explica o investigador. Neste caso, unha solución sería habilitar máis zonas de céspede e terra, que son solos húmidos e frescos que tamén axudarían a baixar a sensación térmica no verán.  

Cambio estrutural nas urbes galegas para loitar contra a calor

Ligado a esta problemática, Unicef explica na súa páxina web un concepto clave: a illa de calor. Trátase dun fenómeno urbano nocturno producido pola acumulación de calor na superficie e atmosfera da cidade e que provoca un aumento da temperatura polos materiais da cidade e da actividade humana. Este efecto, tal e como indican os expertos, aumenta co tamaño da cidade: a medida que a urbe medra, tamén o fai a súa illa de calor. En contraposición, as zonas rurais non sofren do mesmo modo estas vagas de calor, xa que a terra e a vexetación que as rodea impiden que a temperatura aumente desproporcionadamente.

É o certo é que os materiais que conforman as cidades actuais son maioritariamente formigón, cemento e asfalto, utilizados para a construción de edificios densos e compactos que poidan gardar a calor en inverno. Porén este tipo de edificacións non están preparadas para conseguir un ambiente temperado durante as vagas de calor. “O cambio real conseguirase cando se leve a cabo un redeseño das cidades actuais, que busquen manter unha temperatura estable todo o ano“, expón o investigador. “Ter aire acondicionado é a opción máis barata. O difícil —pero efectivo— sería darlle unha volta á construción das vivendas, á planificación urbana en xeral”, engade.

“O aire acondicionado é un aparello que emite frío cara ao interior da vivenda pero solta calor cara a rúa”

DOMINIC ROYÉ, climatólogo e investigador da USC

Por outro lado, cando chega un día de moita calor, o primeiro que se adoita facer é poñer o aire acondicionado e, tal e como indican os expertos, este é un problema de base que habería que comezar a cambiar. A explicación é sinxela: “Trátase dun aparello que ten un efecto contraproducente, pois emite frío cara ao interior da vivenda pero, ao mesmo tempo, solta calor cara a rúa“, advirte Royé. Ademais, depende do uso de electricidade para funcionar, que na maioría de casos, é xerada a través de combustibles fósiles que liberan á atmosfera gases de efecto invernadoiro, o que fai incrementar os efectos do cambio climático. “Mitigación tamén é intentar reducir as emisións, non só na cidade per se, tamén no interior das propias vivendas”, explica Royé.