Únete á nosa canle de Whatsapp
Por Paula Martínez Graña
Miguel Fidalgo e Diana Guallar poderían ser dous nomes calquera, pero non; eles son a elite da investigación con células nai que se fai en Galicia. Eles non traballan sós, os equipos de investigación están formados por un cadro de colaboradores moi variado. Nestes momentos, están investigando as características peculiares dunha proteína importante en células nai e no desenvolvemento de moitos tipos de cancro.
Miguel Fidalgo dirixe o seu propio laboratorio no CiMUS (Centro de Investigación en Medicina Molecular e Enfermidades Crónicas) onde traballa con células nai, en concreto con células nai pluripotentes. “Son unha ferramenta moi poderosa pero é un campo moi novo. Teñen moitísimas aplicacións pero tamén teñen riscos moi grandes: poden provocar a formación de tumores”, explica Fidalgo.
As células nai pluripotentes son unha ferramenta moi poderosa pero teñen riscos: poden causar tumores
As células nai fórmanse despois da fecundación e antes de que se implante o embrión na nai. Antigamente soamente se podían obter antes da implantación polo que era necesario destruír embrións e isto tiña moitos problemas éticos. Pero hai uns anos, o xaponés Shinya Yamanaka (Premio Nobel de Medicina 2012) descubriu que era posible producir unhas células pluripotentes que eran moi parecidas ás células nai embrionarias. Isto significou un gran avance para o mundo da investigación porque xa non era necesario ter que destruír embrións e, por tanto, desaparecía o problema ético e abríase unha nova fiestra para arroxar luz ao estudo dun gran número de enfermidades.
O Santo Grial da investigación con células nai sería “conseguir que todo o que facemos sexa seguro, que non entrañe ningún perigo de cara ao paciente”, asegura Fidalgo. Para conseguilo, é preciso coñecer cal é o funcionamento e as características deste tipo de células. O investigador Miguel Fidalgo especializouse no estudo da Epixenética; é dicir, a “maquinaria” encargada de regular a xenética dun organismo. “No xenoma gárdase toda a información xenética. O xenoma dá lugar ao RNA mensaxeiro que codifica a información para crear proteínas. Este proceso permite a formación das células”, indica Miguel Fidalgo.
O xenoma é “case igual en todas as células do noso corpo, varía moi pouquiño”, afirma o doutor Fidalgo. Entón o investigador preguntouse como é posible que as células, tendo o mesmo xenoma, dean lugar a células tan diferentes como, por exemplo, unha célula dun ollo, outra do cerebro ou outra da pel. A resposta está na Epixenética que ten a capacidade de, a partir de células cun xenoma común, crear todas as células do corpo e as particularidades que presenta cada unha delas.
O seguinte paso que deu Miguel Fidalgo foi estudar unhas proteínas moi peculiares que tiñan unha marca moi concreta, a 5mC, que se encontra no xenoma. Esta marca atópase desregulada na maioría dos cancros. “Se hai esta marca afectada, é moi importante saber quen é o responsable da súa regulación e desregulación”, comenta Fidalgo. Neste sentido, buscábase atopar quen era capaz de modificala e atoparon dúas proteínas, a TET 1 e 2”.
A misión de Miguel foi, coa axuda doutros colaboradores, descubrir cal era a función específica de cada unha destas proteínas e encontraron que había outra proteína que era quen as regulaba. Esta proteína chamada CEFP 281 é “moi importante hoxe en día porque regula estas dúas proteínas capaz de controlar a 5mC”, sostén Miguel Fidalgo, ao que engade que, “está moi alterada nos casos de cancro”.
“Cando se descobre algo en ciencia é importante que distintos grupos sigan traballando dende calquera parte do mundo para achegar máis luz sobre as distintas cousas que quedan por descubrir”, explica o investigador. No seu laboratorio, ademais de loitar por conseguir que as células nai sexan máis seguras para poder aplicalas á clínica, tamén crean coñecemento para entender mellor enfermidades como o cancro. As células pluripotentes no cancro son moi distintas pero, á vez, moi parecidas. Son células que poden dividirse e dividirse indefinidamente. O resto de células do noso corpo poden dividirse e manterse así. No caso do cancro, divídense e producen mutacións de forma continua e, polo tanto, cometen erros.
O laboratorio de Fidalgo tamén se enfoca no envellecemento. As enfermidades son consecuencia de envellecer, polo tanto o envellecemento ten que considerarse unha enfermidade. “Hoxe en día hai máis cancro porque a xente vive máis e, polo tanto, hai máis tempo para estas mutacións”, asegura Fidalgo.
A investigación das proteínas TET1 y TET2 da man de Diana Guallar
A científica Diana Guallar comezou a investigar estas proteínas TET e centrouse en coñecer a súa actividade como modificadoras químicas do ADN. En concreto, estudou a TET2 porque se sabía o que facía, pero non como o facía. Descubriu que esta proteína únese ao ADN, pero a través doutra molécula que é o ARN. “É un pouco revolucionario, porque suponse que a orde é a seguinte: primeiro ti tes o ADN, que sería como unha ‘enciclopedia’, despois os factores epixenéticos deciden que se vai manifestar e que non. A partir de aí, a proteína vai modificar o ADN e o modo de facer iso é uníndose a uns intermediarios que, a súa vez, dependen de ADN”. Isto significa que a información do ADN podería compararse cunha gran ‘enciclopedia’. Nela, os factores epixenéticos actúan como uns ‘rotuladores’ que subliñan a parte importante que se vai expresar en cada caso. Diana descubriu que existen regulacións entre todos os niveis da célula, é dicir, que os ‘rotuladores’, ademais de decidir que se le do volume global de información, son capaces de regular tamén a propia ‘enciclopedia’.
Este novo descubrimento vincúlase de forma directa co cancro. “Por exemplo, no caso das leucemias, sabíase que a proteína TET 2 non estaba facendo ben a súa función. O feito de descubrir novos mecanismos fainos ver novas perspectivas”, asegura a investigadora.
“Hoxe sabemos que en moitos cancros as células descontrólanse e empezan a modificarse e a crecer sen parar; e son precisamente estas proteínas TET2 quenes lles mandan parar, son as gardiás. Ademais, case todos os cancros teñen desregulada a marca epixénetica 5mC”, asegura Diana Guallar.
Os achados de Diana Guallar coas proteínas TET contribúen a coñecer mellor o cancro
O campo das células nai é moi novo e tanto Miguel Fidalgo como Diana Guallar aseguran que as súas investigacións continuarán enfocadas na Epixenética. Diana afirma que “o teu descubrimento axuda a que outra xente dea un paso máis nos seus estudos e, á vez, esa outra xente xera novos coñecementos que a ti te retroalimentan e te axudan a entender cousas que non podías ver. Somos unha comunidade”.
O traballo destes dous investigadores abre as portas dun mundo totalmente descoñecido para a maioría da poboación. Cada pequeno paso tradúcese en verdadeiros logros que melloran a calidade de vida do ser humano.
