A ciencia galega durante o ‘Prestige’, “marxinada, relegada e censurada”

“Ou fodes A Coruña ou fodes toda a costa“, dicía unha conversación entre dous responsables de Salvamento Marítimo na mañá do 14 de novembro, cando o Prestige era visible desde a Costa da Morte. Ambos avogaban por levar o barco a unha zona de refuxio. Varios técnicos aseguraron, tanto naqueles primeiros momentos como anos despois, no xuízo, que recomendaran levar o petroleiro a unha ría ou algún porto para localizar a marea negra e impedir que se espallase por toda a costa atlántica e cantábrica, como finalmente aconteceu. “Pedinlles, por favor, que deixaran de pasear o barco”, conta Antonio Figueras, director do Instituto de Investigacións Mariñas do CSIC, que días despois daquela petición foi chamado para formar parte do Comité Científico Asesor do Goberno español.

Publicidade

Desde o primeiro momento, os científicos galegos autoorganizáronse

Voces autorizadas na ciencia galega coinciden en sinalar a pouca consideración que as autoridades tiveron en conta cara eles á hora de pedirlles opinión sobre o que facer co Prestige. Diante da magnitude da marea negra que se albiscaba, moitos dos investigadores máis recoñecidos no eido das ciencias mariñas e ambientais – Galicia aglutinaba naquel tempo máis da metade dos investigadores mariños do conxunto do Estado – puxéronse a disposición dos gobernos central e autonómico e comezaron a recabar datos sobre o terreo.

Non foi ata o día 9 de decembro, case un mes despois do accidente, cando se constituíu o Comité Científico Asesor. Ducias de grupos de investigación das universidades galegas e outras institucións xa se autoorganizaran para aportar o seu coñecemento. Naquel intervalo, clave para todo o acontecido nas semanas e meses posteriores, os gobernos español e galego basearon as súas decisións no consello dun indefinido grupo de expertos.

“Férreo control da información”

A reacción dos investigadores foi moi crítica. No 2012, o Consello da Cultura Galega editou unha obra titulada Recursos en I+D+i dedicados ao estudo dos efectos da vertedura do Prestige, coordinada por Victoriano Urgorri, catedrático de Zooloxía Mariña na USC, e Marcos P. Señarís, investigador do mesmo departamento. No prólogo, Urgorri subliña que a comunidade científica galega foi “completamente marxinada, relegada e censurada”, en referencia á falta de transparencia gubernamental e, en concreto, ás dificultades que puxo o Ministerio de Ciencia e Tecnoloxía para a celebración dun simposio organizado pola Comisión de Coordinación Científica. Segundo Urgorri, este grupo de traballo, formado por investigadores de institucións de toda a franxa cantábrica, foi sometida a un “férreo control da información”, de “forma obsesiva“, por parte do Goberno español.

Co paso dos días, unha vez constituídos os comités asesores, e ante a evidencia da gravidade da marea negra, a información aportada polos científicos acabou fluíndo con máis facilidade. Non en tanto, as críticas da comunidade científica galega e española cara a xestión da crise continuaron. O 21 de decembro de 2002, 422 científicos galegos e españois, adscritos ao IEO, CSIC, as tres universidades galegas e outras institucións, escribiron unha carta que sería publicada un mes despois na prestixiosa revista Science.

422 científicos asinaron unha carta en “Science” moi crítica co Goberno español

O texto remarcaba que atribuír a expertos técnicos a decisión de afastar o barco da costa galega era “unha grave ameaza á credibilidade” dos científicos españois. Engadían que a crise revelou “unha seria deficiencia no funcionamento do sistema nacional de investigación”. A carta xiraba arredor de tres ideas: en primeiro lugar, que a decisión de afastar o barco “foi responsable da dispersión espacial do vertido” que “probablemente causará a chegada de sucesivas mareas negras”; en segundo lugar, que “a pobre coordinación das autoridades españolas deu lugar a un uso moi ineficiente das institucións, recursos e coñecemento científicos, como se reflicte en retrasos inexplicables e actuacións solapadas”, citando como exemplo que o primeiro borrador dun plan científico de actuación ten data do 13 de decembro; e por último, demandaban ás autoridades unha mellora nos “cauces e mecanismos de consulta científica e técnica”.

O texto concluía cunha petición que evidenciaba a tensión entre científicos e políticos durante aqueles días: “Que se absteñan de facer vagas manifestacións públicas que están danando seria e inxustamente a imaxe das ciencias mariñas e atmosféricas españolas”.

Como colofón, cabe remarcar un feito acontecido no Congreso dos Diputados en marzo de 2003. Pablo Serret, investigador da UVigo e primeiro asinante da carta publicada en Science, estaba citado para intervir na Comisión de Ciencia e Tecnoloxía. O día 12 de marzo de 2003, segundo contou El País, Serret, que aconsellara non afastar o barco da costa, foi vetado para falar minutos antes da súa comparecencia por decisión do PP, que incluíu unha modificación do orde do día para impedilo.