A Sociedad Española de Ornitoloxía (SEO/BirdLife), a través dunha votación pública, ven de designar a tartaraña cincenta (Circus pygargus) como Ave do Ano 2023 en España. Con esta acción, SEO/BirdLife “pon o foco sobre unha especie que precisa dunha atención especial polo seu mal estado de conservación ou porque simboliza a urxencia de protexer os hábitats que a acollen para reclamar a administracións e institucións medidas para a conservación do patrimonio natural de todos/as” .
Cada vez menos tartarañas
Dende a Asociación para a Defensa Ecolóxica de Galiza denuncian que a nivel estatal, o censo desta rapina en 2017 contabilizou entre 4269 e 5360 parellas, o que supón un declive de entre o 23% e o 27% en só dez anos. “A situación en Galicia é aínda máis precaria, pasando dun rango de 800 a 1.548 parellas en 2002 a apenas 172-287 en 2019, o que supón un declive de entre o 59 e o 81% en só 17 anos”, reclaman. SEO/BirdLife e o Grupo Ibérico de Aguiluchos son as promotoras da realización destes censos.
Oportunidades perdidas e ameazas crecentes
“Isto torna máis lamentable se consideramos que desde 2007 a tartaraña cincenta está incluída como vulnerable no Catálogo galego de especies ameazadas, e que, por lei, debería aprobarse un Plan de Conservación da especie”, lembran os ecoloxistas. A designación da especie como Ave do ano 2008 en Galicia pola Sociedade Galega de Ornitoloxía serviu para avanzar no coñecemento da tartaraña e alertar á opinión pública do estado xa desfavorable de conservación da especie.
“A redacción do Plan de Conservación desta rapina licitouse e realizouse pero, lamentablemente, ficou paralizado desde 2009, sen se aprobar nin publicar”, destacan dende Adega. Desde entón, a caída en picado das poboacións da tartaraña cincenta “foi da man co aumento descontrolado das plantacións de eucalipto (Eucalyptus nitens e E. globulus) nos mellores hábitats de busca de alimento e reprodución da especie (matogueiras abertas, pasteiros en extensivo, mosaicos rurais abertos, páramos), así como das plantacións de piñeiros (Pinus radiata e P. pinaster) no interior e a intensificación agraria e gandeira, con perda de usos extensivos”. E rematan: “A instalación de ducias de parques eólicos tivo, ten e terá impacto tamén nas poboacións desta especie, ben por colisión directa coas aspas dos aeroxeradores como por perda da calidade de hábitat por fragmentación”.
A opinión das persoas expertas
Ademais da opinión de SEO/BirdLife, Adega considera importante pulsar a opinión do Grupo Ibérico de Aguiluchos, como grupo de traballo que, desde 1991, reúne asociacións e particulares preocupados pola conservación da tartaraña cincenta e das outras dúas especies o xénero Circus nidificantes na Península: a gatafornela (Circus cyaneus) e a tartaraña das xunqueiras (Circus aeruginosus).
O seu presidente, o biólogo Xabier Vázquez Pumariño, comenta nun comunicado emitido por Adega que a tartaraña cincenta “debería estar en Perigo de Extinción” en Galicia e en España en vista da magnitude do declive poboacional nas últimas décadas. Comenta tamén “a necesidade de facer real ese Plan de Conservación”, que “salvagarde tamén a singularidade das poboacións galegas da especie, cunha alta porcentaxe de individuos de morfo escuro, algo único a nivel mundial”. Vázquez Pumariño manifesta a súa preocupación pola instalación masiva de parques eólicos: “Algúns aeroxeradores están proxectados non só no territorio das tartarañas cincentas, senón mesmo enriba da situación exacta dos niños da especie”.
Escollida como Ave do ano por SEO Birdlife
A tartaraña cincenta, catalogada como especie Vulnerable en España, é un bo representante da singularidade e o valor ecolóxico dos ambientes agrarios cerealistas onde habita. Poucas rapaces hai tan ligadas ás actividades humanas como a tartaraña, unha especie que, en España, depende estreitamente das grandes extensións cultivadas de cereal.
“A través desta especie imos concienciar á aos políticos, aos agricultores e á cidadanía en xeral da importancia de conservar os nosos campos con vida. Para a tartaraña cincenta é necesario atopar solucións conxuntas que eviten a destrución de niños durante a época de sega e aseguren o mantemento e apoio aos sistemas de explotación agrícolas máis respectuosos coa biodiversidade. Debemos garantir políticas e axudas que conserven aos aguiluchos e aos agricultores que os teñen nas súas terras”, asegura Asunción Ruiz, directora executiva de SEO BirdLife.
E engade: “Esta especie representa algo extremadamente importante: a protección legal dunha especie non é suficiente. A mensaxe que nos lanza a tartaraña cincenta é que non abonda con protexer, fai falta actuar para conservar. E que conservar é unha oportunidade para asegurar o futuro das comunidades locais que viven en, de e polo campo”. Esta rapaz migratoria, que pasa os invernos en África, pódese ver pola península Ibérica sobrevoando os amplos campos abertos desde primavera até finais do verán.