Venres 29 Marzo 2024

Meridiano de Fisterra: facer de Galicia o centro do mundo

Houbo un tempo en que Galicia puido ter o Meridiano Cero. Porque no século XVIII, o ilustrado Martín Sarmiento loitou para que Fisterra fora o meridiano de referencia. E non só publicou escritos e medicións respecto diso, senón que case convence ao rei Carlos III e mesmo deixou unha proba física do seu proxecto: unha placa que aínda existe no Palacio Real de Madrid coas súas coordenadas medidas con Lonxitude Fisterra.

Martín Sarmiento naceu en Vilafranca do Bierzo en 1695, aínda que recentes teorías apuntan a que o fixo en Cerdedo. O certo é que se criou en Galicia desde os poucos meses. Viviu en Pontevedra coas monxas de Santa Clara e, en 1710, marchou a Madrid con 15 anos para tomar os hábitos como benedictino. Tras estudar en Salamanca, e converterse máis tarde en discípulo de Benito Feijoo, regresa a Madrid en 1725 para pasar a ser xa nunha figura intelectual inmensa, admirado na Corte e gozando do favor dos reis Fernando VI e de Carlos III, que lle encargaría entre outras misións a fundación do Real Xardín Botánico. Tamén foi amigo do Duque de Medina-Sidonia, gran valedor da súa obra.

Publicidade

Martín Sarmiento.

Famoso como escritor, polos seus estudos filolóxicos, zoolóxicos ou botánicos, polos seus ensaios sobre socioloxía ou política, o xenial polígrafo foi tamén un notable xeógrafo, que quixo aplicar os últimos avances científicos ao mundo da cartografía.

É aquí onde propón revolucionar os mapas en España tomando dúas novas referencias para a latitude e a lonxitude, ambas as situadas en Galicia. O cabo Fisterra e o cabo Ortegal, na súa opinión os puntos máis occidental e máis setentrional do país.

“Deben escoller os españois por primeiro meridiano para os mapas o meridiano que pasa polo mesmo cabo de Finisterre, que é termo e fin do mundo vello, e de modo que sexa o medio dos dous globos do planisferio xeográfico, con 180 graos de lonxitude ao poñente e 180 ao oriente”, escribe Sarmiento.

Con esta medida, poñía a Galicia no centro do mundo. A cuestión do Meridiano Cero estaba xa entón de actualidade, porque as referencias cambiaran ao longo da historia e estaba lonxe ningún consenso universal. Ptolomeo utilizara un meridiano situado no Atlántico. Os árabes emprazárono no estreito de Xibraltar. E Alfonso X O Sabio estableceuno en Toledo. Máis tarde, o xeógrafo Mercator púxoo nas ilas Azores, mentres españois e portugueses usaban a miúdo como meridiano cero a liña do Tratado de Tordesillas. Máis adiante, houbo certo consenso co meridiano da illa de El Hierro pero en España elixiuse o de Cádiz, onde en 1753 estableceuse o Observatorio Real da Mariña. París tivo máis tarde case todas as honras ata que, en 1884, triunfou o actual, o de Greenwich, aprobado ao principio por 25 países, aos que logo se sumou o consenso internacional.

Así que meridianos cero houbo moitos, como é lóxico nunha liña que é imaxinaria, aínda que teña unha importancia enorme en xeografía. Os meridianos dannos a lonxitude e isto é fundamental para navegar polos mares do mundo, entre outras cuestións.

No medio desta lea é cando emerxe a figura de Sarmiento e propón o Meridiano Cero en Fisterra: “Para saber a lonxitude é pura materialidad que o primeiro meridiano xeral, pero ad libitum, dos mapas colóquese aquí ou alí. Con engadir ou restar graos, todos os mapas antigos e modernos pertencentes a España poderanse reducir e rectificar acomodándoos ao meridiano do cabo de Finisterre, que debe ser o primeiro meridiano dos españois”, escribe na súa obra “De historia natural e de todo xénero de erudición”.

No traballo, decide ademais adornarse, eloxiando esa Galicia que está no seu corazón: “Estiven no máis alto dese famoso cabo e ten a singularidade de que lle baña a espazosa baía de Finisterre, capaz de mil naves de liña, e en cuxa beira está a vila e porto de Finisterre. Aínda hai máis: esa baía vaise estreitando a formar a ría de Cee e Corcubión, que tamén admite navíos de liña polas moitas brazas que ten de profundo”.

O investigador Antonio Reguera Rodríguez, gran coñecedor da faceta de Sarmiento como xeógrafo, afirma que sentiu fascinado co Atlas da China que trazara o padre Martini, concibido sobre unha base xeodésica moi elemental. “Con este antecedente Sarmiento quere iniciar unha nova fase na produción cartográfica, empezando pola revisión dos referentes xeométricos da época, como viñan sendo os meridianos da illa de El Hierro e de Madrid”, explica Reguera: “En adiante o primeiro meridiano sería o do cabo de Finisterre. Unha mestura de resonancias míticas asociadas ao momento terminal da xeografía do vello mundo e de pulsións de galeguista recente levárono a facer esta elección, cuxa transcendencia xeométrica non quedaría só reducida á Península”. Sarmiento quería facer de Fisterra o meridiano cero do mundo.

A marca cartográfica de Fisterra en Madrid.

No seu estudo editado pola Universidade de León, Reguera Rodríguez cre que a elección de Fisterra tiña tamén un punto de orgullo do propio Sarmiento: “A tradición cartográfica amosounos que o que fai o mapa procura legar á posteridade algo da súa personalidade colocándose no centro. Contribuía deste xeito Sarmiento a fixar a súa propia cota de etnocentrismo cartográfico”.

Pero Martín Sarmiento explícase con outras palabras: “O cargar eu tanto a man para que no devandito cabo se coloque o primeiro meridiano dos españois é porque, se se informa ao rei que iso convén e a súa maxestade consente, se lle poida informar tamén das moitas utilidades que se poderán seguir se se quere utilizar a proporción que aquel terreo, cos seus catro portos maiores, ten para a pesca, comercio en tempo de paz e de guerra, contra inimigos, corsarios e piratas…”.

Pero, aínda que a proposta de Sarmiento non prosperou, quixo deixar para a posteridade unha proba do meridiano de Fisterra, que aínda pode visitarse no centro de Madrid. Porque o rei Fernando VI encargou ao erudito deseñar os adornos e esculturas da contorna do Palacio Real de Madrid, cuxas obras estaba a concluír. Pero, tras a morte do monarca, regresa desde Nápoles o seu irmán para ser coroado como Carlos III. E trae novos gustos estéticos, que lle levan a descartar a serie de 94 estatuas de reis deseñada por Sarmiento que incluía unha boa sarta de monarcas godos.

Así que a obra ideada de Sarmiento está agora afastada do palacio, repartida por diferentes puntos da xeografía española. Pero probablemente deixou o seu sinal no chan da praza cunha marca cartográfica que alude a Finisterre.

Palacio Real en Madrid.

Esta curiosidade atópase sobre o pavimento fronte ao Palacio Real e pode lerse esta notación: 5 34’ 52”. Ademais, unha pequena marca sinala cara ao Noroeste.

A coordenada non coincide coa actual de Greenwich. Pero tampouco encaixa coa de Cádiz nin co Hierro, nin tampouco co meridiano de París ou de Lisboa. Con todo, segundo varios expertos coincide co cabo de Fisterra.

Polo tanto, moitos pensan que é unha broma póstuma de Martín Sarmiento, que quixo deixar para a posteridade a súa idea do Meridiano Cero.

Así que Galicia seguirá situada actualmente a 7 graos e 53 minutos ao Oeste de Greenwich. Pero non debería esquecer que un día, hai varios séculos, puido estar na lonxitude cero. No centro do mundo.

DEIXAR UNHA RESPOSTA

Please enter your comment!
Please enter your name here

Este sitio emprega Akismet para reducir o spam. Aprende como se procesan os datos dos teus comentarios.

Relacionadas

Un mapa da NASA alerta da subida do mar en Galicia e revela as zonas máis afectadas

Unha ferramenta dixital baseada nos datos científicos do Sexto Informe do IPCC ofrece unha proxección sobre as subidas do nivel do mar en todo o mundo ata 2150

A gran eclipse solar de abril: cando e onde vela en Galicia?

Este fenómeno astronómico será visible de maneira parcial no oeste da comunidade, especialmente na franxa atlántica da Coruña e Pontevedra

O mapa dos ‘químicos eternos’ en Galicia: ata 70 zonas sospeitosas de grave contaminación

Unha investigación europea sinala a presenza no continente destas substancias nocivas para o medioambiente e a saúde

Identificado un novo campamento romano na fronteira entre Galicia e Portugal

Un equipo de arqueólogos detecta un posible recinto fortificado de tres hectáreas de extensión datado entre os séculos I a.C. e I d.C.