Únete á nosa canle de Whatsapp
Un equipo internacional, con participación española, publica a recuperación de ADN nuclear de neandertais a partir do sedimento de dúas covas siberianas e da Galería das Estatuas, na Cova Maior da serra de Atapuerca (Burgos, España).
A menos coñecida das galerías da Cova Maior na Serra de Atapuerca é a chamada Galería das Estatuas. O nome provén dunhas grandes estalagmitas que se formaron alí pinga a pinga fai máis dun millón de anos. A esas formacións calcáreas atribuíaselles a capacidade de ‘falar’ e aparecen en crónicas antigas facendo profecías. Na “Descrición da Cova chamada de Atapuerca” dos enxeñeiros Sampayo e Zuaznávar (1868) poden verse gravados das “estatuas”.
Esta galería comunicábase co exterior na época dos neandertais, pero daquela a boca encheuse e a cavidade quedou illada, de xeito que cando chegaron os H. sapiens a Atapuerca xa non puideron entrar e ver as vellas columnas. A este lugar accédese agora polo interior da Cova Maior. Finalmente, sobre o lugar onde viviran os neandertales formouse un solo estalagmítico, é dicir, un groso ferro de calcita, que selou para sempre o xacemento.
Nas escavacións, lideradas por Juan Luís Arsuaga, director científico do Museo da Evolución Humana (MEH), que se realizan desde 2008 na Galería das Estatuas recuperáronse restos dos animais consumidos polos neandertais e as súas ferramentas líticas, ademais dunha falanxe de pé indiscutiblemente neandertal.
Por mor do seu total illamento, os sedimentos do xacemento da Galería das Estatuas mantiveron constantes as súas condicións de humidade e de temperatura e non sufriron ningunha alteración por axentes naturais ou por intervencións humanas modernas, o que fai de Estatuas o xacemento perfecto para escavar.
A nova técnica permite coñecer aos moradores da cova sen ter fósiles humanos
O equipo de Atapuerca mantén unha colaboración de anos con Matthias Meyer, investigador senior do grupo de xenética evolutiva do Instituto Max Planck de Antropoloxía Evolutiva que dirixe Svante Pääbo (Premio Princesa de Asturias) en Leipzig. Esta longa colaboración produciu resultados espectaculares no xacemento da Sima dos Ósos, que tamén se localiza na Cova Maior. O ADN mitocondrial e o ADN nuclear humanos máis antigos recuperáronse na Sima dos Ósos a partir de fósiles.
O ADN mitocondrial atópase nas mitocondrias, que son uns orgánulos que producen a enerxía da célula. É máis doado secuenciar completo o ADN mitocondrial que o ADN nuclear porque hai moitas mitocondrias en cada unha das células do corpo, e porque a súa lonxitude é de só 16.000 pares de bases (as “letras” da secuencia de ADN).
O ADN nuclear é o dos cromosomas. Só podemos atopalo no núcleo celular e é moito máis longo: 3.200 millóns de pares de bases. O ADN mitocondrial transmítese só por vía materna, mentres que o ADN nuclear transmítese por vía paterna e materna. Estas razóns fan que o ADN nuclear sexa moito máis informativo que o mitocondrial, pero ao mesmo tempo enormemente máis difícil (e custoso) de secuenciar.
Recentemente, o equipo dirixido por Meyer explorou a posibilidade de obter ADN directamente dos sedimentos, sen necesidade de tomar mostras en ósos humanos, que faltan na maioría dos xacementos. Nun artigo anterior demostrouse que era posible recuperar ADN mitocondrial dos sedimentos, pero faltaba conseguilo co ADN nuclear.
A temperatura é un factor de primeira orde na conservación da molécula de ADN: a maior temperatura, maior degradación da molécula. Por iso, canto máis ao norte estea o xacemento, mellor será a conservación. Siberia é o lugar ideal para recuperar ADN antigo pero, polos seus especiais características, a Galería das Estatuas ofrecía unha oportunidade única de obter ADN procedente do sedimento nunha rexión situada en latitudes tépedas.
No artigo que se publica en Science, liderado por Benjamin Vernot, do equipo de Matthias Meyer, infórmase da obtención de ADN mitocondrial e ADN nuclear en dous xacementos dos montes Altai en Siberia (covas Denisova e Chagyrscaya), e tamén na Galería das Estatuas da Cova Maior. Esta publicación abre de pao a pao a porta a futuras investigacións, xa que non fan falta fósiles humanos para identificar os moradores dunha cova prehistórica.
Isto dependerá de que as condicións de conservación sexan tan boas como as da Galería das Estatuas e sempre que a escavación se faga de xeito extremadamente coidadoso para que non se alteren esas condicións. En Estatuas escavouse todos estes anos pensando nesa posibilidade, polo que se renunciou a desobstruir a entrada da Galería e comunicala co exterior.
Esta estratexia de escavación, a de acceder ao xacemento realizando un longo percorrido polo interior da cova, fixo que a tarefa sexa máis complicada, pero o artigo de Science demostra que mereceu a pena o esforzo. Desde o ano 2020 escávase tamén a parte do xacemento que quedou alén do “tapón” da entrada, no que agora é a ladeira da serra.
José Mª Bermúdez de Castro, Adrián Pablos e Nohemi Sala, do Centro Nacional de Investigación sobre a Evolución Humana (CENIEH) tamén forman parte do grupo de investigación español que participou neste traballo.
Son moi importantes os datos que nos achega o ADN dos neandertales da Galería das Estatuas
Para empezar recuperáronse nos sedimentos tanto ADN nuclear como ADN mitocondrial de varios individuos. O ADN do individuo máis antigo pertenceu a un home neandertal de raizame antiga. Está datado en aproximadamente 110.000 anos, pero a súa estirpe foi orixinada antes, fai uns 130.000 anos.
A data que se calculou para esa radiación –conxunto de liñas que se separan dun antepasado común– coincide co inicio do último período cálido entre dúas glaciacións. Poida que a radiación e a melloría climática teñan algo que ver, porque os grandes cambios ambientais producen grandes cambios ecolóxicos, que afectan á evolución de moitas especies.
Algúns milleiros de anos despois atopámonos na Galería das Estatuas uns neandertais xeneticamente diferentes, pertencentes a unha segunda radiación. Destes neandertales novos que substituíron aos antigos identificouse ao longo da secuencia estratigráfica o ADN de polo menos catro mulleres. As máis modernas dátanse nuns 80.000 anos. O clima cambiou daquela, porque xa empezou o último ciclo glaciar. De novo a relación entre clima e evolución humana é moi suxestiva.
Os neandertais da última glaciación coñécense informalmente como “clásicos”. Son os máis estudados e os que presentan os trazos máis esaxerados. Ademais hai unha característica dos neandertais “clásicos” que é moi importante: tiveron os cerebros máis grandes de toda a evolución humana, máis grandes incluso que os nosos.
Aquí podes consultar o artigo publicado na revista Science
