Venres 29 Marzo 2024

Francisco de Neira, o físico que desterrou a Aristóteles de Compostela

O científico logrou que a Universidade de Santiago aparcase a física aristotélica non sen unha grande oposición

Durante dous milenios a escola de Aristóteles sentou as bases da física. Tratábase dun modelo de hipótese sentado polo filósofo nado en Macedonia en 384 a. C. e que, discutido unha e outra vez, estivo vixente nas universidades cunha teimosía inaudita. Entre outras cuestións, a chamada Física Aristotélica propugnaba que a Terra era o centro do Universo, que os planetas eran esferas perfectas e que as súas órbitas describían círculos perfectos. E tamén negaban a existencia do baleiro e crían nun  éter que ocupaba todos os puntos do espazo.

Xa desde a época clásica, pensadores como  Estratón de Lamsaco ou Arquímedes discutiron varios aspectos da física  aristotélica, que tamén foi fortemente cuestionada na Idade Media, por exemplo entre os grandes científicos islámicos como Avicena. Pero, a finais do século XVIII, era xa imposible defender estas teorías, despois dos descubrimentos de  Copérnico, Tycho Brahe, Galileo, Descartes e, sobre todo, Isaac Newton, cuxos Principia Mathematica foron editados xa en 1687 sentando as bases da gravitación universal. Pero hai que dicir que, un século máis tarde, aínda a Universidade de Santiago de Compostela negábase a renunciar á Física  Aristotélica.

Publicidade

O raro non é que aquelas teorías de Aristóteles pervivisen tanto tempo ou que fosen invocadas ás veces mesmo para queimar xente na fogueira. Sería vantaxista xulgalas despois do coñecemento posterior, do mesmo xeito que Einstein faría máis tarde o axuste que precisaría a física de Newton. Así evoluciona esta disciplina, onde a velocidade da luz no baleiro, e algunhas outras poucas cuestións máis, semellan ser as únicas constantes universais, as únicas certezas que hoxe temos ata que veña alguén e demostre o contrario. Porque o raro non é isto senón a teimosía que, naquela universidade compostelá, do mesmo xeito que noutras moitas de toda Europa, exhibiron antigos profesores de física para opoñerse ás evidencias máis de cen anos despois de que fosen  universalmente aceptadas. Aquel apego a Aristóteles é un dos fenómenos máis curiosos da historia da ciencia.

A Terra era o centro do universo na física aristotélica.

En Galicia tivo que ser unha soa persoa, un profesor, quen co seu empeño persoal conseguise retirar a Aristóteles da física nas aulas universitarias. Chamábase Francisco de Neira e custoulle unha auténtica persecución persoal a finais do século  XVIII que se aceptase a física moderna e esta ciencia fose apartada da filosofía. Afortunadamente, a súa vitoria foi completa e cando, en 1789, o reitor da Universidade de Santiago asinou o seu nomeamento como catedrático de Física Experimental, publicouse unha memoria para erradicar a Aristóteles e o seu etéreo baile das esferas perfectas dos estudos composteláns para sempre. Semellaba que Newton chegaba á universidade santiaguesa cun século de atraso.

A memoria, que se conserva no expediente persoal do doutor Francisco de Neira, establece textualmente: “…que en adiante non poidan obter cátedra de Física experimental, nin ser xuíces do seu concurso os que non fagan constar estudar a Física experimental na Universidade ou Colexio  provisto de instrumentos necesarios para este ensino, excluíndose da súa opción e concurso e de ser xuíces del aos mesmamente  Teólogos e Filósofos aristotélicos e preferíndose aos da Facultade de Medicina”. Na mesma comunicación, o Real Consello encárgalle a Neira que elabore un plan de estudos, bibliografía, máquinas e horas da materia.

O investigador Francisco Díaz-Fierros non dubida nunha  monografía en “considerar a Neira, sen ningún xénero de dúbidas, como un dos principais defensores e introductores da ciencia moderna en Galicia”.

No “Plan para o mellor  ensino da cátedra de Física experimental”, Neira propón a supresión da cátedra de Física  aristotélica por “inútil e prexudicial” para o adianto das ciencias naturais. Establece tamén a necesidade de comprar máquinas e instrumentos para a cátedra, por un custo de 72.000 reais. En 1792, xurdirá unha nova polémica pola pretensión de Neira de incorporar a cátedra de Física experimental, ata entón en Filosofía, á Facultade de Medicina.

Principia Mathematica con anotacións do propio Newton.

Francisco de Neira nacera en Lugo en 1754 e cursara Filosofía no Seminario de San Lourenzo de Lugo, tras o que se licenciou en Medicina na Universidade de Santiago en 1781. Tras obter unha praza como  substituto da cátedra de Cirurxía, xa mostra as súas ideas científicas modernas, ao estar en contra de  segregar a médicos de cirurxiáns, xa que nesta época os primeiros desprezaban aos segundos. Mesmo comezou a recomendar que os alumnos acudisen a practicar a ‘cirurxía e a disección anatómica’ ao Hospital de Ferrol, onde había un anfiteatro para seguir as operacións, considerando que eran de moito proveito para sumar á teoría que aprendían os galenos en Compostela.

Pero quizá o que máis marcou a Neira foi a súa ampla viaxe de estudos que realizou entre 1784 e 1788 por varios centros científicos europeos, onde perfeccionou os seus coñecementos de Física, Anatomía, Clínica e Botánica en París, Londres e Edimburgo. Despois disto, regresou a Compostela máis convencido que nunca de que en Europa había unha ciencia nova e que non se podía atrasar máis a súa entrada nas cátedras de Galicia.

Foi así como, en 1788, Francisco de Neira solicita a cátedra de Física experimental, que estaba baleira desde 1782 pola morte do Doutor Cao, un recoñecido aristotélico. Si, pasaran cen anos desde a publicación dos Principia Mathematica de Newton en Londres en 1687, pero a resistencia dos vellos profesores seguía sendo enorme.

Neira tivo que escribir ao Real Consello para que advertise á Universidade de Santiago de que, desde o Plan de 1772 ditado por Campomanes, estaban excluídos do ensino da Física Aplicada os  teólogos e filósofos  aristotélicos. A polémica que se desata en Galicia é enorme, cos círculos académicos e teolóxicos alterados e combatendo a Neira como a un inimigo. Pero o 23 de outubro de 1789, o científico lucense logra o seu obxectivo e é nomeado catedrático de Física experimental.

A vella garda aristotélica, que se sentiu atacada, “opuxéronse, so pretexto do desembolso que significaría que Neira adquirise un gabinete de Física, o que non se consegue ata 1816”, como lembraba o historiador Xosé Ramón Barreiro.

Aquel nomeamento de 1789 foi unha vitoria da ciencia moderna en Galicia, que entraba así no século  XIX con mellores ferramentas teóricas. E sobre todo máis actualizadas que as dunha escola  aristotélica que se resistiu a retirarse durante máis de dous mil anos.

DEIXAR UNHA RESPOSTA

Please enter your comment!
Please enter your name here

Este sitio emprega Akismet para reducir o spam. Aprende como se procesan os datos dos teus comentarios.

Relacionadas

O comportamento humano altérase de xeito notorio en grupos de máis de 180 persoas

Unha nova análise matemática permite comprender como cambiará unha empresa ou unha rexión por medrar de tamaño

A forza dos raios: mortais nun radio de dez metros e inofensivos dentro dun coche

A presenza da gaiola de Faraday provoca que o campo electromagnético dentro dun condutor en equilibrio estático sexa nulo

Alain Aspect, John F. Clauser e Anton Zeilinger gañan o Premio Nobel de Física

A Academia Sueca recoñece o traballo destes científicos polos seus experimentos de entrelazamentos de fotóns e por seren pioneiros na ciencia da información cuántica

Un grupo de estudantes galegos gaña unha competición internacional do CERN

Os alumnos do clube vigués de física Enrico Fermi, vencedores xunto a un equipo de Exipto e outro francés, viaxarán en setembro ao acelerador de partículas