Únete á nosa canle de Whatsapp
Foi unha escala perturbadora. A proba de que a pantasma do fascismo prendía en media Europa. Unha experiencia dramática para un dos intelectuais máis lúcidos da Europa de entreguerras. Porque o xenial escritor austríaco Stefan Zweig fixo escala en Vigo en 1936 cando viaxaba cara a América. E, nesa visita de apenas unhas horas, certificaría arrepiado como o fascismo se tiña apoderado tamén de España.
Tiña Stephen Zweig 54 anos cando chegou a Vigo e era unha celebridade mundial. De feito, dirixíase cara a América para impartir algunhas das súas soadas e hilarantes conferencias. Non é certo que este fora a súa viaxe cara ao exilio americano, como se escribiu en ocasións, xa que máis tarde viviu en París e en Londres, antes de instalarse en Brasil en 1941, onde se suicidaría en 1942, aos 60 anos. “Creo que é mellor finalizar nun bo momento e de pé unha vida na cal o labor intelectual significou o gozo máis puro e a liberdade persoal o ben máis prezado sobre a Terra”, escribiría na súa nota de despedida.
Seis anos antes, no seu breve paseo vigués, xa apunta o seu pesimismo ante o curso que está a tomar Europa e o mundo. As palabras de Zweig sobre Vigo aparecen nun libro único. Por entón, xa tiña fama planetaria polas súas novelas, os seus relatos e, sobre todo, as súas asombrosas biografías de personaxes soados, un xénero en teoría menor pero que logrou levar ao olimpo da literatura. Pero a pasaxe viguesa non aparece aquí, senón nunha obra diferente a todas: as súas memorias, tituladas “O mundo de onte”, que ademais foron publicadas meses despois da súa morte.
Zweig embarca en Southampton no verán de 1936, pouco despois do estalido da Guerra Civil española. E está a vivir un dos momentos máis duros da súa vida, pois ese mesmo ano a súa obra vén de ser prohibida polo Terceiro Reich. Era a culminación de anos de persecución polo réxime de Adolf Hitler, que o declarou ‘non ario’ pola súa orixe xudía.
De feito, xa estaba exiliado porque a súa vida corría perigo na súa Austria natal, aínda que non se confirmara o Anschluss, a anexión oficial do país en 1938 como unha provincia máis da Alemaña nazi.
Stephen Zweig viaxa rumbo a América pero non quería facer escala en España porque estourara a Guerra Civil, que consideraba “unha manobra preparada polas dúas potencias ideolóxicas con vistas ao seu futuro choque”.
“Saíra eu de Southampton nun barco inglés coa idea de que o vapor evitaría a primeira escala, Vigo, para eludir a zona en conflito. Con todo, e para a miña sorpresa, entramos neste porto e mesmo se nos permitiu aos pasaxeiros baixar a terra durante unhas horas”, narra Zweig no libro das súas memorias.
“Vigo atopábase entón en poder dos franquistas e lonxe do escenario da guerra propiamente dita. Con todo, naquelas poucas horas puiden ver cousas que me deron motivos xustificados para reflexións abafantes”. E pasa a describir unha escena que lle arrepía: “Diante da casa do concello, onde ondeaba a bandeira de Franco, estaban de pé e formados en ringleiras uns mozos, na súa maioría guiados por curas e vestidos coas súas roupas campesiñas, traídos seguramente das vilas veciñas”, narra o escritor: “De momento non comprendín para que os querían, Eran obreiros recrutados para un servizo de urxencia? Eran parados aos que alí lles daban para comer? Pero ao cabo dun cuarto de hora os vin saír do concello completamente transformados. Levaban uniformes novos e relucentes, fusís e baionetas; baixo a vixilancia duns oficiais foron cargados en automóbiles igualmente novos e relucentes e saíron como un raio da cidade”.
O xenio austríaco vese entón transportado aos seus recordos do nazismo: “Estremecinme. Onde vira iso eu antes? Primeiro en Italia e logo en Alemaña! Tanto nun lugar como noutro apareceran de súpeto estes uniformes novos e inmaculados, os flamantes automóbiles e as metralladoras. E unha vez máis me preguntei: quen proporciona e paga estes uniformes novos? Quen organiza a eses pobres mozos anémicos? Quen os empurra a loitar contra o poder establecido, contra o parlamento elixido, contra os representantes lexítimos do seu propio pobo?”.
Stephen Zweig deixa logo unhas liñas desoladoras e anticipadoras sobre o futuro de Europa: “Era un poder novo que quería o dominio, o mesmo poder que actuaba aquí e alá, un poder que amaba a violencia e que consideraba debilidades anticuadas todas as ideas que nós profesabamos e polas cales viviamos: paz, humanidade, entendemento mutuo. Eran grupos secretos, agochados nos seus despachos e consorcios, que cínicamente se aproveitaban do idealismo inxenuo dos mozos para as súas ambicións de poder e os seus negocios. Era unha vontade de impoñer a forza que, cunha técnica nova e máis sutil, quería espallar pola nosa infausta Europa a vella barbarie da guerra”.
Vendo a aqueles mozos vigueses uniformados polos fascistas en 1936, Zweig anota: “tiven o presentimento do que nos esperaba, do que ameazaba a Europa”. E contemplaba “como instigadores ocultos provían de armas a aqueles raparigos novos e inocentes e lanzábanos contra raparigos tamén novos e inocentes da súa propia patria”.
A escala viguesa conclúe cunha revelación: “Europa parecíame condenada á morte pola súa propia tolemia, Europa, a nosa santa patria, berce e partenón da nosa civilización occidental”.
Este texto sería publicado en 1942, pouco despois do seu suicidio, no que deixou unha carta de extremo pesimismo, convencido do fin da cultura democrática no mundo en mans do fascismo. Unha idea que lle acompañaba e que tamén puido ver naquela breve escala en Vigo en 1936.
