A guía de Laborde de 1812: “Os galegos son pobres, sinxelos e viven felices”

O francés Alexandre de Laborde foi un pioneiro dos libros de viaxes. Este escritor, viaxeiro, político, militar e aventureiro francés tivo unha vida espectacular, que chegou a fascinar ao seu compatriota Alexandre Dumas. O autor de Os tres Mosqueteiros sempre o considerou un heroe, que inspirou personaxes das súas novelas.

Porque Laborde viviu con intensidade unha época revolucionaria. O seu pai foi decapitado na guillotina, el alistouse no exército austríaco para loitar contra a Revolución, regresou logo a Francia protexido por Talleyrand, e finalmente trabou amizade con Napoleón, que o trouxo a Madrid xunto ao seu irmán José polos seus grandes coñecementos do país, ao que viaxara en numerosas ocasións.

Publicidade

Laborde foi oficial da Lexión de Honra, editou innumerables libros e tamén se arruinou con eles e con outros proxectos culturais sempre ambiciosos. Entre eles, catalogou todo o patrimonio arqueolóxico de Francia. Amigo do violinista Paganini, ideólogo de colocar o obelisco de Luxor na praza da Concordia… É de verdade imposible resumir a súa vida en só uns parágrafos….

Pero, sobre todo, Laborde viaxou. Sen descanso, por toda Europa e tamén polo antigo Exipto. E deixou constancia diso en libros de viaxes avanzadísimos para a súa época. Nun deles atopamos un retrato de Galicia en 1812, onde non so vai describindo as vilas e cidades, senón que fai tamén un retrato dos galegos de hai dous séculos.

No seu ‘Itinerario descritivo de España’, que tomamos da súa versión inglesa ‘Atlas to the View of Spain’, recentemente dixitalizado pola Biblioteca Nacional, describe Galicia como un país “moi montañoso, que forma fermosos vales, veigas moi vizosas, e abunda en centeo, millo, cebada, bo liño, cáñamo, legumes, froitas moi deliciosas e tamén viño nalgunhas paraxes”.

“Os seus deliciosos prados manteñen moito gando cabalar e vacún” -explica Laborde: “Nos montes e país baixo hai moitas e preciosas minas e augas minerais, e bosques arborizados de aciñeiras, carballos e castiñeiros, onde se crían osos, xabarís, lebres, perdices e outros animais”. A súa poboación é de máis de millón e medio de persoas: “É o reino máis poboado de España”.

“Este reino que ten 100 leguas de costa, conta máis e mellores portos que ningún outro, a saber: a Coruña, Vigo, Ferrol, Corcubión, Bayona, Pontevedra, Muros, Viveiro, Rivadeo e outros menores ata máis de 40”, eloxia Laborde, que fai unha lembranza histórica: “As montañas de Galicia foron como as de Asturias e Biscaia, a barreira onde se estrelaron as numerosas lexións romanas que quixeron subxugar aos cántabros, despois de triunfar nas Galias e en España”.

O viaxeiro de 1812 tamén se preocupa polo drama da saída forzada dos galegos do seu país: “A causa da emigración non é a extrema pobreza do país, como algúns viaxeiros escribiron, nin a falta de aplicación dos seus naturais coa agricultura, constando que apenas se cultiva unha sexta parte do reino, senón porque como case todo o terreo está en poucas mans, quedan mergullados na miseria, vivindo moitos con brona e verzas”.

“A terra está en poucas mans e viven mergullados na miseria, vivindo moitos con brona e verzas”

Laborde salienta que os galegos teñen que se empregar como criados nas castelas: “Por esta falta de propiedade teñen que saír moitos milleiros de galegos a cortar as mieses a ambas as castelas e a exercer o oficio de ‘ganapanes’ ou mozos de cordel e toda clase de servidume. Na cal se portan con tanta probidad e exactitude, que en breve fanse donos da vontade dos seus amos, aos cales se someten ata chegar a parecer escravos, non por baixeza da alma, senón por unha certa bondade que os caracteriza”.

O cronista tamén se anima a describir o carácter dos galegos e dos seus costumes: “Os galegos dos nosos días están moi distantes da barbarie dos seus antepasados, os seus costumes son sinxelos e non corrompidos con ideas de luxo. Libres de praceres desordenados, viven felices bebendo o leite das súas vacas e comendo chacina, pan de centeo e nabos”.

Sobre o aspecto físico dos habitantes de Galicia ten estas curiosas palabras: “A súa estatura é xeralmente máis que regular. Son fortes e robustos. As mulleres son varonís, fermosas, e dunha cute branca, os seus ollos e cabelo negro, os dentes limpos e ben ordenados. A xente do pobo anda sempre a pé descalzo”.

Segundo a visión de Alexandre Laborde, non estamos ante un pobo precisamente festeiro: “os galegos gábanse de ser cristiáns vellos. Son graves, serios e case tristes, pero ao mesmo tempo discretos, aínda que pouco amantes da sociedade”.

Pero remata loubando a lingua galega e a capacidade dos galegos para a lírica: Din que os galegos foron os primeiros poetas de España, aínda antes dos romanos. O idioma que actualmente usan está mesturado co castelán do tempo de Don Alfonso O Sabio e do portugués, con moitas palabras que aínda conservan da súa linguaxe primitiva”.

Logo, Laborde vai facendo un percorrido polo país, visitando as súas vilas e cidades. Pero o retrato do pobo galego é o máis significativo dunha obra pioneira no xénero das viaxes, que vén de ser dixitalizada pola Biblioteca Dixital Hispánica.

E aquí podes consultar e descargar
o Atlas de Laborde na Biblioteca Dixital Hispánica