Venres 29 Marzo 2024

"Os nosos datos non evidencian un cambio climático que afecte ao viñedo"

Douscentos anos de investigación abren novas incógnitas. No Real Jardín Botánico de Madrid pode verse até finais de ano unha retrospectiva dos dous séculos que o Consejo Superior de Investigaciones Científicas (CSIC) leva dedicados ao estudo do viño e da vide, dende o herbario máis antigo do mundo, o do botánico español Simón de Rojas Clemente, ás loitas contra as pragas, a comprensión das variedades dunha especie mestiza e antiga e a súa pegada no mundo occidental, na empresa e no pracer. Unha das comisarias da mostra é Carmen Martínez, directora do equipo de investigación do Grupo de Viticultura da Misión Biolóxica de Galicia, do CSIC, unha científica que até no seu currículum dá boa mostra do mundo ubícuo do viño: estudou as súas variedades mesmo botando man dos retablos barrocos galegos e asturianos.

Investigadores da Misión Biolóxica de Galicia durante unha recollida de racimos de Mencía
Investigadores da Misión Biolóxica de Galicia durante unha recollida de racimos de Mencía

-A exposición resume dous século de investigación multidisciplinar. Dende tantas disciplinas se pode estudar o viño?
-Na exposición inclúense estudos sobre a vide e o viño desde o punto de vista da botánica, a xenética molecular,  a sanidade vexetal, a agronomía,  a arqueoloxía, a filoloxía árabe, hebrea ou española, a historia, a arte, a química, a microbioloxía, as matemáticas, a física, e moitas outras especialidades.Hai que ter en conta que un viño ten detrás unhas variedades de vide que,  segundo o modo e lugar no que se cultiven, vai dar froitos moi diferentes. Doutra banda, na procura dunha viticultura máis rendible e á vez respectuosa co medio ambiente, están a aplicarse as máis modernas e punteiras tecnoloxías. O viño é  unha bebida complexa, que ademais de alcohol contén moitísimos outros compostos e a vide, un dos cultivos máis antigos da humanidade, e o viño, forman parte da vida cotiá, a historia, a tradición e a cultura dos distintos pobos de Europa e en particular de España. Por todo iso, é fácil entender que a vide e o viño fosen estudados de maneira multidisciplinar.
-Que investigacións sobre a vide e o viño destacaría vostede nestes 200 anos resumidos na exposición?
-É difícil elixir, porque na exposición hai máis de 100 paneis, cada un dos cales inclúe un ou varios traballos. Destacaría en primeiro lugar os primeiros estudos científicos do mundo sobre variedades de vide cultivadas, realizados polo ilustrado español Simón de Rojas Clemente, e a súa continuación cos actuais traballos de recuperación de antigas variedades de vide españolas, así como os estudos sobre resistencia a enfermidades. Tamén son importantes os traballos sobre microbioloxía do viño e selección de fermentos realizados por diferentes xeracións de científicos do CSIC, entre os que destacan  os de varias xeracións de mulleres científicas,  pioneiras polos logros e as achegas que fixeron ao mundo da enoloxía e polo feito de ser mulleres e traballar nun tema como o viño, que naquela época estaba considerado moi de homes. Os traballos sobre o  cultivo da vide e o consumo de viño en Al-Andalus ou os traballos sobre arqueoloxía realizados por distintos grupos do CSIC, tamén son dignos de ter en conta e están a sorprender moito ao público visitante. Chama tamén moito a atención a aplicación de diferentes tecnoloxías,  como os drones que indican as necesidades de auga e nutrintes dun viñedo sen necesidade de desprazarse ao terreo, ou o nariz e a lingua electrónica, que complementan e facilitan o labor dos catadores.Os traballos relacionados coa saúde e o viño ou o aproveitamento de residuos para novos produtos de alto valor engadido tamén están a ser obxecto de gran interese.

‘Queda moito por investigar en xenómica ou no estudo dos fermentos salvaxes’

-Que queda aínda por estudar dunha bebida tan investigada e antiga ? Que descoñecemos aínda do viño?
-A planta, precisamente debido á súa antigüidade, adaptouse a múltiples condicións ambientais e a diferentes tipos de manexo por parte do home, o que deu lugar á aparición natural de numerosas variedades de vide, con comportamentos moi diferentes a nivel agronómico,  de resistencia a distintas enfermidades e moitos outros aspectos, que deben ser estudados para que poidan ser rendibilizados e aproveitados. Se a isto sumamos os cambios ocorridos no último século en relación coa introdución de novas podas, ou novos sistemas de condución, a chegada de enfermidades que aquí non existían como o oidio, o mildiu, o black-rot ou  distintas viroses, o traballo que aínda queda por facer no ámbito vitícola, é inmenso.Con relación ao viño, aínda que nas máis antigas civilizacións xa se coñecía e elaboraba, facíase dunha forma totalmente empírica,  sen coñecer os mecanismos, nin as causas do proceso da fermentación, da transformación do mosto en viño. De feito foi Pasteur, na segunda metade do século XIX, quen descubriu que a fermentación do viño non era un proceso químico, senón que se debía á intervención duns microorganismos, os fermentos. Aínda hoxe, son numerosos os traballos que aínda quedan por facer sobre os fermentos salvaxes. Doutra banda, o gran avance producido nos últimos 20 anos na xenómica e proteómica abre un inmenso campo de traballo, incluída a posibilidade de obter fermentos modificados  xeneticamente,  que permitan a elaboración de viños da maior calidade e máis saudables. Creo que todos os científicos estarán de acordo en que xeralmente, canto máis se coñece e se profundiza nun tema, máis interrogantes aparecen.
-Galicia é das rexións produtoras por excelencia. Que lugar ocupa a investigación feita na MBG do CSIC nesta retrospectiva?
-Até finais dos anos 80 eran moi poucos, ou mesmo poderiamos dicir que case inexistentes, os traballos científicos arredor da vide e do viño en Galicia. Con todo, a partir desa época as investigacións realizadas desde e para Galicia arredor da vide e o viño foron e seguen sendo pioneiras, non só en España, senón mesmo a nivel internacional, sendo o CSIC, a través do Instituto de Investigacións Agrarias, da Misión Biolóxica de Galicia e mesmo do Instituto Pai Sarmiento unha das Institucións que en maior medida contribuíron a iso.
-Que beneficios achega ou viño ao consumidor? O CSIC traballou en produtos que van máis alá dá propia bebida, por exemplo, non uso do bagazo para a elaboración de aceites de semente de uva, con Terras Gauda.
-O viño é beneficioso para a saúde, sempre que se consuma con moderación. Segundo diversos estudos científicos, non debe pasar de dúas copas diarias os homes e unha copa diaria as mulleres. Sábese que distintos residuos producidos durante o proceso de elaboración do viño teñen altas concentracións de compostos beneficiosos para  a saúde. Un destes compostos son as proantocianidinas, presentes na pel das uvas e sobre todo nas sementes. Os aceites de semente de uva que obtivemos a partir das variedades Albariño, Loureira e Caíño Branco, ademais de posuír unha alta concentración destes compostos, teñen unhas enormes diferenzas desde o punto de vista dos  aromas, untuosidad, sabor e o sabor. Estase a traballarse actualmente na obtención de moitos outros produtos derivados dos residuos, con aplicacións en saúde, en cosmética e moitos outros aspectos,sen esquecer, por suposto, os vinagres, os brandies, as augardentes, os vermuths, que tamén son derivados do viño.

Publicidade

‘O viño é beneficioso para a saúde, sempre que se consuma con moderación’

A vide é inseparable do clima. O CSIC estuda tamén como afecta o cambio climático a este produto e, sobre todo, como adaptalo ante os cambios. Debemos preocuparnos?
-Os datos que nós manexamos en Galicia e noutras zonas non poñen en evidencia a existencia dun cambio climático que afecte o viñedo. A miúdo os viticultores coméntannos que agora a uva madura antes e eu sempre lles digo que deben ter en conta que ese adianto na maduración se debe en gran parte ou na súa totalidade aos grandes cambios que se introduciron nas últimas décadas no manexo do viñedo. Hai pouco máis de 100 anos a vide non se enxertaba, conducíase en emparrado, non se podaba cos sistemas de poda utilizados actualmente nin existían os controis de maduración que existen agora.
-En que medida todo o coñecemento xerado no CSIC se aproveita de xeito práctico por empresas e bodegas? Que obstáculos atopan neste camiño?
-A verdade é que desde os inicios da miña carreira científica, a finais dos anos 80,  sempre intentei traballar preto dos viticultores e das adegas. É algo que fomentei entre os mozos investigadores que se foron formando e incorporando ao equipo de investigación que dirixo. Paréceme fundamental. Non hai nada tan gratificante para un científico como ver que os seus resultados son útiles e que se aplican. Este esforzo deu os seus froitos e hoxe podo dicir con orgullo que o grupo de Viticultura da Misión Biolóxica de Galicia (CSIC) é un dos que ten o maior índice de transferencia  ao sector vitícola,  e tamén un dos que ten unha maior porcentaxe de financiamento privado. En España hai moi pouca tradición na colaboración investigación-empresa. Non é nada fácil, pero non é imposible. Quizás o segredo está en non esperar que as empresas se acheguen a nós, senón en dar nós o primeiro paso e convidalas a que nos coñezan e vexan o que facemos. Este é precisamente un dos obxectivos da nosa exposición no Real Xardín Botánico de Madrid.

DEIXAR UNHA RESPOSTA

Please enter your comment!
Please enter your name here

Este sitio emprega Akismet para reducir o spam. Aprende como se procesan os datos dos teus comentarios.

Relacionadas

Un equipo do CSIC logra controlar unha doenza causante da extinción dos anfibios

Os investigadores aplicaron un funxicida agrario sen observar trazas do produto nin efectos significativos na química e bioloxía da auga

Zendal lanza a primeira vacina de tecnoloxía ADN contra a leishmaniose canina

‘Neoleish’ reduce a presenza do parasito en máis dun 90% e mellora os signos clínicos da doenza

Un composto natural reduce o impacto da seca e mellora a produtividade do tomate

Un equipo do CSIC e da UPV descobre como actúa o butanoato de hexenilo, un aroma que emiten estas plantas para resistir ás bacterias

Como usar datos históricos para a conservación de especies: así é a nova metoloxía con pegada galega

A UVigo e o CSIC proban un método en escaravellos coprófagos ibéricos que permite comprender a súa resposta a cambios ambientais