Venres 29 Marzo 2024

“A ciencia non traballa con verdades”

Unha entrevista de Eva Rodríguez / Axencia SINC

A finais de 2017, María Martinón Torres (Ourense, 1974) tomou posesión como nova directora do Centro Nacional de Investigación sobre la Evolución Humana, sucedendo a Alfredo González Torres. A investigadora galega é membro do Equipo de Investigación de Atapuerca desde 1998 e participou en varios proxectos internacionais sobre a dentición en homínidos. Actualmente traballa na análise das pezas dentais do homínido máis antigo de Europa.

Publicidade

– Pertence a unha familia vinculada á ciencia en diferentes ámbitos, desde a saúde á arqueoloxía. Que lle fixo decantarse pola paleoantropoloxía?

– Probablemente crecer nun ambiente no que había paixón polas dúas disciplinas que se irmandan na paleoantropoloxía, a medicina e a historia. Á fin e ao cabo a paleoantropoloxía é a reconstrución da historia do ser humano, e como o seu corpo respondeu ás diferentes presións ambientais. Agora sabemos que ata a enfermidade se pode ler como a historia da evolución e a “maladaptación” do ser humano. As enfermidades infecciosas, por exemplo, son a outra cara da moeda dunha especie moi abundante, moi social e que vive en comunidade, ás veces nun espazo reducido, favorecendo o contaxio e a propagación dos patóxenos. Cada vez está máis claro que a medicina e a bioloxía evolutiva están intimamente ligadas.

– É a actual directora do Centro Nacional de Investigación sobre a Evolución Humana. Cal é a súa perspectiva da situación das mulleres na ciencia e sobre todo nos altos cargos en España?

– Teño unha lectura positiva e esperanzadora. Creo que as cousas están a cambiar e quero interpretar a miña propia situación, humildemente, como signo diso.

– Cre que en España é suficientemente coñecido o traballo que se realiza en Atapuerca e a relevancia científica que teñen os achados dos seus xacementos?

– A verdade é que no caso particular de Atapuerca é moi estimulante descubrir o nivel de coñecemento e interese popular xeral sobre os achados e o seu significado. A miña percepción é que o traballo que se realiza en Atapuerca é coñecido e querido pola xente e nesa situación, quizá insólita noutros países, tivo moito que ver o esforzo que se dedicou á divulgación do traballo científico que se facía nestes xacementos. Creo que ademais, en xeral, o xornalismo científico en España é de primeira categoría.

– Acaba de publicar un estudo en Science sobre a dispersión do Homo sapiens polo planeta fai entre 200.000 e 175.000. Pode unha mandíbula ou un só óso reescribir a prehistoria?

– Debemos desbotar a idea de que un fósil ou un achado lévannos a reescribir a prehistoria. Máis ben refórzana e defínena. A reconstrución das nosas orixes é como un gran edificio en continua reforma. Algunha vez, as menos, haberá que derrubar unha estancia, pero na maioría dos casos o que facemos é amplialas e abrirlles ventás que nos dan unha mellor visión panorámica.

“Debemos desbotar a idea de que un fósil leva a reescribir a prehistoria”

– Como debemos interpretar entón os descubrimentos sobre a evolución humana?

– Tiñamos visións parciais da historia e con cada achado o que facemos é enriquecer o noso alcance e comprensión, inaugurar unha habitación con vistas. O estudo do maxilar humano achado en Israel e publicado en Science permítenos adiantar a data da presenza de humanos modernos fose do continente africano polo menos uns 60.000 anos. Non reescribe a historia pero se ten unha implicación significativa na interpretación, por exemplo, dos motivos polos que unha especie é capaz de penetrar en novos territorios. Por que migramos antes: competencia con outros humanos, necesidade de máis recursos, simple explosión demográfica ou curiosidade por coñecer outro lugar?

Estes estudos sempre levantan polémica, xa que as datacións e os diferentes grupos de investigación en ocasións rebaten os resultados. Por que a paleontoloxía está suxeita a unha ampla interpretación partindo das datacións e as mostras fósiles?

“A explicación da ciencia ten que someterse a comprobación o resto da súa vida”

– A ciencia constrúe hipóteses coas evidencias dispoñibles. Non traballa con verdades, senón que busca a explicación máis coherente da realidade cos datos dos que dispón. Esa explicación ten que someterse a comprobación o resto da súa vida, pero non só en paleontoloxía, senón en calquera ámbito científico. É certo que no caso desta disciplina, ao tratar de explicar fenómenos e episodios do pasado, as nosas evidencias, por exemplo os fósiles, son moito máis escasas. Así poden existir baleiros maiores que cubrir. Pero iso, por outra banda, agudizou o noso enxeño, potenciando a innovación metodolóxica e tecnolóxica que nos permita afinar ou maximizar a información que se pode obter.

– Ocorre o mesmo coas pinturas rupestres, como as que se acaban de datar en varias covas españolas e que revelaron que as pintaron os neandertales?

– Nese caso particular, o que sucedeu é que as técnicas de datación e de toma de mostras son cada vez mellores, máis precisas, e agora podemos facer cousas que antes non podiamos como, por exemplo, datar pinturas rupestres desta maneira tan sofisticada. Non é por tanto que antes fixésemos as cousas mal, senón que agora facemos cousas que antes non podiamos. Antes tiñamos un ‘intervalo’ de tempo para esas pinturas e agora púidose afinar cara atrás, no tempo, a súa antigüidade. Colócaas que un tempo no que, que saibamos, non había humanos modernos en Europa. A explicación lóxica é que os seus autores foron os neandertales. Se o día de mañá atopamos humanos modernos na península ibérica de 80.000 anos, por exemplo, teriamos que reconsiderar a autoría desas pinturas de novo. Significa iso que as datacións das pinturas rupestres estaban mal ou que a nosa interpretación da evidencia dispoñible estaba mal feita? Evidentemente non. Non creo que esta revisión sexa síntoma de precariedade, senón máis ben de saúde científica.

– Neste traballo aplicáronse técnicas de microtomografía e noutro estudo recente aplican esta mesma tecnoloxía para coñecer o sexo dos fósiles de miles de anos. A tecnoloxía no seu campo evoluciona a par dos avances científicos ou existen novos retos para a análise dos fósiles?

– A necesidade de ‘espremer’ a información que pode proporcionar os fósiles e facelo dunha forma non destrutiva promoveu avances e innovacións tecnolóxicas particularmente na análise de imaxe. Estas supuxeron unha revolución no noso campo. Pero o fascinante é que a nosa especialización neste ámbito permitiunos proporcionar aplicacións, por exemplo, ao campo forense. Utilizando técnicas que son case de rutina na paleoantropoloxía, como a microtomografía, desenvolvemos unha aproximación metodolóxica que permite estimar o sexo dun individuo a partir das proporcións dos seus tecidos dentais. Isto é particularmente útil para a identificación do sexo de vítimas por exemplo en catástrofes nas que os corpos están incompletos e queimados. É un bonito exemplo do absurdo de diferenciar entre ciencias básicas e aplicadas. As aplicacións son consecuencias secundarias ao avance no coñecemento, e dirixir a investigación só á obtención de ‘aplicacións’ convertería a ciencia nun produto de supermercado.

– En que está a traballar nestes momentos?

– No estudo dental da especie Homo antecesor. Existen unha serie de pezas dentais que aínda non foron publicadas e que arroxarán información, creo que moi interesante, sobre o homínido máis antigo que existe en toda Europa.

DEIXAR UNHA RESPOSTA

Please enter your comment!
Please enter your name here

Este sitio emprega Akismet para reducir o spam. Aprende como se procesan os datos dos teus comentarios.

Relacionadas

O renacer do Entroido: “Hai un desexo de diferenciación e xorden festas novas”

O antropólogo Rafael Quintía apunta que nalgúns lugares recibe o nome de ‘Entruido’ ou ‘Antroido’ e que é unha festa fundamentalmente rura

Galicia notifica 10 mortes ao día por consumo de tabaco

A investigadora da USC Julia Rey Brandariz constata na súa tese que a comunidade galega é a duodécima que máis falecementos rexistra por esta substancia

O aire en Europa é o máis seco dos últimos 400 anos

Unha investigación demostra que, desde principios do século XXI, se está a producir un desecamento xeralizado debido á actividade humana

Identificada unha proteína esencial na regulación da obesidade

Un estudo do CSIC descobre que Dido1 ten unha función clave no desenvolvemento do tecido adiposo