Xoves 28 Marzo 2024

Ramón María Aller, o pai de catro estrelas galegas

Ramón María Aller Ulloa ten unha pegada na Lúa. E non é un galego calquera: foi un lalinense que quería tanto ás estrelas que se converteu nunha delas. A súa luz aínda chega ao día de hoxe. Que supuxo a súa figura para a nosa terra? Moito. Ramón María, xa dende cativo, quixo achegarse ao ceo. Fíxoo coa alma e coa razón. Estudou Teoloxía e Astronomía. Empregou a fe e máis os números para nos dar a coñecer o firmamento. Utilizou a ciencia para desenmascarar unha manchea de misterios, as estrelas dobres son algúns deles. Amais de pai de catro estrelas foi sacerdote, astrónomo e profesor. Actualmente ten estatuas, museos e centros educativos na súa honra. Esta é a interesante historia dun científico de relevo mundial: o pontevedrés que deu en cruzar lindeiros ata chegar á Lúa.

Ramón María Aller Ulloa naceu no 1878. E con estrela, nun dos pazos máis fermosos de Lalín: o de Filgueiroa. El sempre estivo á altura, pero a súa ambición animouno a chegar moito máis alto: quixo saber máis arredor do ceo. Por iso foise achegando a el no colexio dos Xesuítas da Guarda, no bacharelato, onde foi o seu mestre o xesuíta Baltasar Merino, un gran botánico e meteorólogo. Continuou con esta andaina espiritual nos Seminarios de Lugo e de Santiago.  Así, con tan só vinte anos, obtivo a licenciatura e o doutorado en Sagrada Teoloxía.

Publicidade

“Mentres estudaba Teoloxía, observaba os astros cun telescopio que lle regalou a súa avoa”

Porén, as ansias de coñecemento de Ramón Maria non cesaban. De feito, namentres lidaba coa Teoloxía, observaba os astros cun telescopio que lle regalou a súa avoa Camila Ulloa. É por iso que un ano após se graduar, cursou Ciencias Exactas na Universidade de Oviedo e de Madrid. Esta nova etapa encabezouna cunha promesa: a de non acceder a ningún cargo relixioso. E unha vez licenciado por segunda volta en 1904, Ramón xa perfeccionara a súa técnica. Non sería posible sen o obsequio da presidenta da Subcomisión Lalín, María Lajosa: o Throughton&Simms. Era un teodolito londiniense que lle permitiu utilizar o seu telescopio con maior precisión.  Como resultado, rexistrou o tránsito de Mercurio perante ao sol. Ademais, elaborou o artigo Observaciones del cometa de Johannesburgo 1910a, publicado no Anuario do Observatorio de Madrid de 1912. Este último traballo estenderá a súa persoa alén dos nosos confíns e outorgaralle maior sona.

O primeiro observatorio astronómico

Pero entre os soños do científico atopábase o de posuír un Observatorio Astronómico propio. Un grande colega seu, o escritor Luis de Ocharan, xa tiña un en Castro Urdiales, Cantabria.

O Observatorio inicial de Ramón María Aller Ulloa, hoxe convertido en museo
O Observatorio inicial de Ramón María Aller Ulloa, hoxe convertido en museo

Ramón María influenciouse desta idea para dar forma ao seu desexo. Froito desta ilusión xurdiu unha realidade en 1917, o que algúns catalogaron como primeiro observatorio astronómico de Galicia. Dúas casetas de madeira levantadas sobre o seu xardín protexían o teodolito da presidenta e a lente da súa avoa. Botando man dalgúns instrumentos, como un cronómetro de mariña, o astrónomo xa tiña todo o necesario para a súa investigación estelar.

“Introduciu un concepto pouco coñecido: as estrelas dobres”

Ao ano seguinte, no 1918, escribe o seu primeiro libro: Algoritmia, principios fundamentales de la ciencia de los números. Fixo esta obra na honra do seu tío Saturnino Aller antes de morrer. Pero ao que finou, Ramón María quixo destinar a herdanza á obtención dun novo telescopio alemán de maior precisión. Deste xeito, pasaría de ter unha lente de 67 mm. de abertura a unha de 120 mm. Mais para poder empregalo, tivo que remodelar o seu observatorio e construír unha cúpula que fixo efectiva pouco despois. Unha vez instalado o novo refractor, o científico avanzou nas súas pescudas vencelladas ás estrelas.

Ademais, introduciu en Galicia e en España o concepto de estrelas dobres, dous astros que se observan próximos entre si dende a Terra. Con elas, creou escola en todo o país. Os seus progresos viron luz na principal revista astronómica más antiga do mundo: a cabeceira alemá Astronomische NachrichtenA estes adiantos sucedéronlles numerosas publicacións de ámbito estatal e internacional. Aquel discreto observatorio de Lalín gozaba xa dun maior recoñecemento no resto do mundo.

“Persoeiros como Vicente Risco ou Otero Pedrayo visitaban a Aller en Lalín”

Xa no 1928, Ramón María entrou a formar parte do Seminario de Estudos Galegos. A partir desta data, o científico recibía no seu observatorio as visitas de grandes persoeiros da nosa terra. Vicente Risco ou Ramón Otero Pedrayo foran algúns deles. Paralelamente á defensa férrea desta institución, Ramón María non se detivo. Tanto é así que puido dar parte dunha tormenta de estrelas fugaces e dunha aurora boreal. A súa extensa produción científica parecía froito da investigación de varios astrónomos, ou iso dicían as linguas foráneas. Pero o certo é que unha vez rematada a Guerra Civil, por obra e graza do reitor Carlos Ruiz del Castillo, comezou a colaborar cunha morea de entendedores ao incorporarse á Universidade de Santiago de Compostela. O observatorio de Lalín, con tanta evolución e prestixio, tamén se trasladaría.

En 1940, debuta como profesor universitario de Xeometría Analítica e Análise Matemática. Logo, inaugúrase o Observatorio en Santiago de Compostela. O Consejo Superior de Investigaciones Científicas (CSIC), marabillado ante o magnífico investigador,  patrocinou este acto, amais de publicar o seu tratado Introdución a la Astronomía, un traballo de grande referencia na propia universidade.

Antonia Ferrín Moreiras xunto a Ramón María Aller.
Antonia Ferrín Moreiras xunto a Ramón María Aller.

Alí, no seu labor docente, dirixe varias teses, entre elas, a de Enrique Vidal Abascal, un personaxe crucial na súa vida. Este creou no Observatorio a sección de Astronomía Teórica e Matemática Durán Loriga, que hoxe vén sendo a Facultade de Matemáticas da USC. Tempo despois, Ramón elaborou outro libro dedicado ao seu prezado discípulo, Astronomía a simple vista. Tamén compartiu sabedoría coa súa discípula Antonia Ferrín, a primeira astrónoma de Galicia. Asemade,  o xa persoeiro non tardaría demasiado en se converter en membro da Comisión de Estrelas Dobres da Unión Astronómica Internacional.

Ramón María Aller: “Cada paso que dá o home amósalle novos horizontes”

Ramón María Aller Ulloa observando nun telescopio
Ramón María Aller Ulloa observando nun telescopio

Aller decidiu volver a Lalín, preto da súa familia, para ficar en calma. Alí pasou os seus últimos días, e un 28 de marzo de 1966 morreu, pero non do todo. Arestora aínda lle debemos moito a ese astrónomo galego que nos achegou as estrelas dobres. Témolo presente. Ramón está en moitas partes: está en Lalín, co seu observatorio inicial convertido en Museo; está na Universidade de Santiago de Compostela; está en Alemaña, Francia, Inglaterra, Estados Unidos… Pero, sobre todo, está no ceo. A figura de Ramón María permanecerá sempre nas catro estrelas que descubriu: as Aller 1,2,3 e 4. Só temos que contemplar o firmamento tal e como el o facía, con mente e  corazón. E quizabes así verémolo na lúa, no cráter co seu nome, acuñado polo científico Hugh Percy Wilkins. E é a bandeira de Ramón María xa estaba no noso satélite antes de que Neil Armstrong chegase. “Un pequeno paso para o home, pero un salto moi grande para a humanidade”. Iso dicía Neil, pero para Ramón o progreso non se concibía en pequenas pegadas. “Cada paso que dá o home amósalle novos horizontes”, sostiña.

As estrelas dobres son dous astros que, dende a Terra, obsérvanse próximos entre si
As estrelas dobres son dous astros que, dende a Terra, obsérvanse próximos entre si

 

DEIXAR UNHA RESPOSTA

Please enter your comment!
Please enter your name here

Este sitio emprega Akismet para reducir o spam. Aprende como se procesan os datos dos teus comentarios.

Relacionadas

LIA (2), pioneiros galegos no desenvolvemento da intelixencia artificial na astronomía

O grupo da UDC recibiu o Premio Spin-Off PuntoGal na edición 2023 pola súa traxectoria de éxito

Un novo exoplaneta desafía as teorías clásicas de formación planetaria

Un equipo de astronónomos descobre LHS 3154b, cunha masa similar a Neptuno, orbitando preto dunha estrela anana de moi baixa masa

Descubertos seis exoplanetas que ‘bailan’ de forma sincronizada arredor da súa estrela

Os planetas posúen unha configuración que apenas cambiou desde hai máis de mil millóns de anos

Begoña Vila: “Atoparemos probabilidades de vida noutro planeta”

Co gallo do décimo aniversario de Gciencia, a astrofísica da NASA analiza a divulgación dos achados cósmicos e a busca de vida intelixente