Únete á nosa canle de Whatsapp
O descubrimento de fármacos é lento, custoso e, a miúdo, termina en fracaso, polo que non é de estrañar que os científicos estean a explorar novas formas de medicar enfermidades. Unha fonte de esperanza radica na reutilización de medicamentos, onde se atopan novos usos para medicamentos establecidos. Por exemplo, a humilde dexametasona demostrou ser un salvavidas durante a pandemia de covid-19, reducindo significativamente a mortalidade en pacientes críticos que reciben osíxeno ou ventiladores.
Con todo, o fármaco non se desenvolveu pensando nun virus asasino. A dexametasona converteuse nun medicamento autorizado medio século antes da chegada do covid-19 e foi deseñado para axudar aos pacientes con inflamación e alerxias graves. O descubrimento fortuíto de que tamén mantivo con vida ás persoas durante a pandemia de coronavirus foi o resultado de que os científicos traballasen á velocidade da luz no campo da “reutilización de medicamentos”.
A reutilización de medicamentos non é só unha área de nicho de exploración científica. Atopar novos usos para medicamentos preexistentes está a converterse nun obxectivo importante para os organismos de investigación de todo o mundo, con Europa á cabeza.
Descubrimento de medicamento
“Aínda necesitaremos descubrir novos medicamentos, pero a reutilización de medicamentos desempeñará un papel cada vez máis importante no medicamento, e será particularmente importante na área das enfermidades raras”, argumenta Antón Ussi, coordinador do recentemente lanzado: “Podería marcar a diferenza entre non ter medicamentos para tratar unha condición debilitante e ter un reutilizado que teña un gran impacto na calidade de vida”.
Hai beneficios claros na reutilización de medicamentos ‘antigos’ para abordar enfermidades para as cales se carece de tratamento. Desenvolver un fármaco desde cero é unha tarefa enorme. O custo medio é de máis de 1.000 millóns de euros e, polo xeral, un novo medicamento tarda máis dunha década en completar a súa viaxe desde o descubrimento inicial até os ensaios clínicos e o mercado. Ademais, moitas moléculas terapéuticas que parecen prometedoras preto do comezo do proceso de investigación finalmente descártanse porque se descobre que son ineficaces ou perigosas.
A reutilización de fármacos desempeñará un papel cada vez máis importante no medicamento, especialmente na área das enfermidades raras
ANTÓN USSI, REMEDI4ALL
“Ao centrar a nosa atención nun medicamento existente, en circunstancias óptimas, pódese atopar un novo tratamento en só uns poucos anos e por unha fracción do custo, en lugar de moitos anos de investigación e decenas de millóns, mesmo centos de millóns, de euros’, explica Ussi, que traballa en EATRIS, a infraestrutura europea para o medicamento traslacional .
Moitos pasos
A reutilización de medicamentos pode achegar eficiencias ao desenvolvemento de medicamentos, pero aínda quedan moitos pasos entre a idea dun investigador e un medicamento en caixa. Necesítanse ensaios clínicos para establecer a eficacia dun medicamento no tratamento da nova afección. O fármaco debe considerarse seguro para a súa nova aplicación. Débense establecer protocolos de dosificación. Débese consultar aos grupos de defensa dos pacientes. As autoridades reguladoras deben estar satisfeitas. Débese atopar un fabricante e un distribuidor.
Con todo, a coordinación irregular entre académicos e institucións que traballan no campo está a obstaculizar o progreso. Os equipos están a traballar nos seus proxectos en silos e a experiencia non se aproveita. Como resultado, moitos investigadores que traballan nunha idea prometedora simplemente danse por vencidos.
“Tomemos o exemplo dun médico experto que sabe anecdóticamente que un fármaco usado fóra de etiqueta (para un propósito non aprobado) retarda unha enfermidade”, argumenta. “É posible que este médico queira validar a súa corazonada para que o medicamento poida ser autorizado para tratar esa enfermidade, pero non ten acceso á ampla gama de expertos e disciplinas necesarias para facelo. Debido a isto, a maioría dos posibles desarrolladores de fármacos quedan sen capacidade”, engade.
O obxectivo de REMEDI4ALL é atrapar a investigadores e grupos de investigación entusiastas antes de que caian. “Queremos que o mundo da reutilización de medicamentos sexa máis comprensible“, explica Ussi. “Estamos a crear equipos de desenvolvemento que poden familiarizarse cos requisitos específicos dun proxecto e axudar a que o proceso avance até a súa finalización”.
Proceso de reutilización
“Todos os que teñan un papel no proceso de reutilización converteranse en parte da nosa rede”, matiza Ussi. “A nosa vibrante comunidade poderá axudar aos investigadores a executar os seus proxectos en calquera fase de desenvolvemento. A nosa visión para os próximos 10 anos é que a reutilización de medicamentos funcionará de maneira eficiente, de modo que os proxectos con potencial real non queden atascados en pescozos de botella”.
Este é un enfoque completamente novo do medicamento, e estou totalmente convencido diso.
HARALD SCHMIDT, profesor de REPO4EU
Outro proxecto de Horizon, o novo REPO4EU, descríbese a si mesmo como unha “plataforma para a reutilización de medicamentos de precisión”. REPO4EU traballará en estreita colaboración co grupo REMEDI4ALL para que o proceso sexa rápido, rendible e centrado no paciente. Coa ambición de impulsar o mundo da reutilización de medicamentos, abordarán as necesidades médicas non satisfeitas en todas as áreas de enfermidades.
Financiado polo programa Horizon Europe por unha suma de 23 millóns de euros, o proxecto tamén ten como obxectivo desenvolver unha infraestrutura europea permanente que poida servir como recurso para todos os investigadores potenciais ou pequenas e medianas empresas interesadas na reutilización de medicamentos. Pero aí é onde terminan as similitudes entre os dous proxectos.
O enfoque REPO4EU de “alta precisión” para atopar novas aplicacións para medicamentos rexistrados (baseado nun estudo fundamental de 2015 sobre as relacións entre enfermidades) baséase no achado de que, cando todas as enfermidades humanas represéntanse nun mapa de rede, xorden grupos de enfermidades.
Significativamente, as enfermidades nun grupo dado comparten os mesmos xenes de risco. Noutras palabras, as mutacións xenéticas específicas poden desencadear unha fervenza de eventos que poden dar lugar a calquera enfermidade dentro do seu grupo.
A posición do equipo REPO4EU é que, por tanto, unha enfermidade debe describirse menos como un “mal funcionamento dun órgano” (por exemplo, insuficiencia cardíaca ou renal) e máis como un problema “mecanicista” preciso (é dicir, centrado nos mecanismos que dan lugar á enfermidade). Isto é nada menos que un cambio de paradigma.
Curado de precisión
Na súa procura por atopar novos propósitos para medicamentos establecidos, os investigadores de REPO4EU están a enfocarse en medicamentos que se sabe que se dirixen a un mecanismo particular, explica o Prof. Harald Schmidt, coordinador de REPO4EU e profesor de farmacoloxía na Universidade de Maastricht. A continuación, o equipo deseñará ensaios clínicos de alta precisión para “curar de forma rápida e segura” as condicións que comparten este mecanismo.
“Os pacientes serán seleccionados en función dos síntomas e, o que é máis importante, a detección do mecanismo da enfermidade. Isto significa que se espera que todos os pacientes tratados se beneficien”, engade Schmidt.
El cre que o proxecto anunciará o fin da estrutura do medicamento baseado en órganos. “Neste momento, apenas entendemos a causa de ningunha enfermidade crónica a nivel de xenes e sinalización celular, polo que quedamos co tratamento crónico dos síntomas con pouca precisión e un beneficio limitado para o paciente”.
