*Un artigo de

Ultimamente a enfermidade de párkinson está a experimentar un crecemento acelerado. Entre 1990 e 2015, a cantidade de pacientes que sofren este trastorno neurodexenerativo duplicouse, superando os seis millóns. E estímase que este número volverá multiplicarse por dous en 2040, cando previsiblemente haxa máis de 12 millóns de persoas afectadas.

Publicidade

A perda gradual de neuronas no cerebro está vinculada ao mal pregamento e agrupación da proteína alfa-sinucleína. Estes agregados tóxicos promoven o dano das neuronas dopaminérxicas, que están especializadas na produción do neurotransmisor dopamina e sitúanse na substancia negra do cerebro. A perda desas células é a responsable dos síntomas do párkinson.

Perigo no ambiente

En canto ás causas, aproximadamente o 15 % dos pacientes teñen antecedentes familiares. Estes casos poden ser causados por variantes hereditarias —tamén chamadas mutacións— nos xenes LRRK2, PARK7, PINK1, PRKN ou SNCA e por alteracións xenéticas que non foron identificadas aínda.

Con todo, a maioría dos casos atribúense a causantes ambientais, factores de risco previsíbeis que desempeñan un papel crucial nas probabilidades de sufrir párkinson. Entre os máis destacados atópanse os golpes repetidos na cabeza, asociados con actividades como o fútbol americano, e a exposición a herbicidas e pesticidas. A continuación centrarémonos nestes últimos.

Unha das probas incriminatorias é que os agricultores son máis susceptibles de padecer a doenza en comparación coa poboación en xeral. De todos os xeitos, teñamos en conta que aínda que existan moitas persoas expostas de maneira regular a pesticidas, só terán papeletas de contraer párkinson as que estean xeneticamente predispostas.

Tras a pista da microbiota

Ademais de controlar as pragas, os pesticidas poden danar non só os cultivos, senón tamén aos animais e as persoas. Os científicos identificaron dez produtos —incluídos insecticidas, funxicidas e herbicidas— que deterioran significativamente as neuronas implicadas no desenvolvemento da enfermidade de párkinson.

Que mecanismos desencadean estes efectos neurotóxicos? Parece ser que a presenza dos produtos antes citados pode perturbar a microbiota, propiciando a acumulación de metabolitos tóxicos e a forma alterada da alfa-sinucleína nos intestinos. Demostrouse que esta proteína mal encartada pode ser transportada desde as células enteiroendocrinas —as encargadas de regular a inxesta de alimentos e o metabolismo— a través do nervio vago ata o cerebro. Aquí agréganse para formar corpos de Lewy, depósitos asociados coa enfermidade de párkinson.

Lista de cargos contra os pesticidas

A continuación explicaremos como actúan algúns dos pesticidas e herbicidas que producen toxicidade nas neuronas á luz das últimas investigacións.

O glifosato, o herbicida máis utilizado en todo o mundo, perturba o equilibrio das bacterias beneficiosas que colonizan os intestinos humanos. Tamén promove o aumento de bacterias como o Clostridium difficile, que producen niveis elevados de metabolitos prexudiciais para o cerebro. Este fenómeno podería contribuír ao desenvolvemento de enfermidades neurolóxicas. Varios experimentos con animais demostraron que o glifosato provoca cambios nas substancias transmisoras no cerebro, reaccións inflamatorias, alteracións do sistema enerxético das células e estrés oxidativo. Ademais, a exposición a este composto asóciase con niveis máis altos de proteína lixeira de neurofilamento urinario, un indicador de dano neuronal en enfermidades neurodexenerativas.

Outro pesticida clásico, a rotenona, foi relacionado coa acumulación da proteína alfa-sinucleína no cerebro. A exposición breve á este produto pode causar manifestacións similares ás do párkinson. Estes síntomas empeoran aos poucos co tempo e inclúen cambios na forma de actuar e problemas neurolóxicos. Nun estudo con ratos, os investigadores inxectaron rotenona no colon dos animais. Meses despois, evidenciouse un aumento na produción dunha forma prexudicial de alfa-sinucleína —denominada pS129— nos nervios primarios que abastecen o tracto dixestivo e a substancia negra do cerebro. Isto xerou unha dexeneración das neuronas dopaminérxicas e a función motora. Adicionalmente, as análises de secuenciación microbiana revelaron que a rotenona alterou a proporción de bacterias Firmicutes e Bacteroidetes. Outro estudo corroborou este fenómeno ao demostrar que os animais presentaban anomalías motoras meses despois da exposición á rotenona, cunha perda significativa de neuronas dopaminérxicas na substancia negra e unha resposta neuroinflamatoria.

A deltametrina é outro insecticida capaz de perturbar a sinalización de dopamina. Os ratos en contacto con este composto experimentaron alteracións nas vías de dopamina, perda da capacidade motora e cambios cognitivos. Estes resultados indican que a inxesta de deltametrina na idade adulta pode producir modificacións no intestino e o cerebro relevantes para o desenvolvemento do párkinson.

Finalmente, o funxicida benomyl vinculouse cun aumento no risco de sufrir a enfermidade que nos ocupa ao inhibir o encima aldehído deshidrogenasa, con consecuencias nocivas para o cerebro. Normalmente, dito encima é responsable de metabolizar graxas, proteínas e toxinas como o alcol.

Unha regulación controvertida

É crucial comprender os mecanismos involucrados na toxicidade dos pesticidas e herbicidas para atopar novas estratexias preventivas e tratamentos. A pesar de que as axencias reguladoras minimizan os riscos para a saúde —a Comisión Europea acaba de estender o uso do glifosato por un período de dez anos—, investigacións adicionais apoian os seus efectos nocivos, tanto neurolóxicos como canceríxenos.

É posible que a toma destas decisións estea influída polos intereses comerciais da industria agroalimentaria. Os factores de risco intrínsecos, como a idade, o sexo e a xenética, son inevitables, pero os ambientais non. As cifras poderían cambiar co tempo, xa sexa para mellor ou para peor, dependendo das accións e medidas lexislativas que se tomen agora para limpar o medio ambiente e mellorar os estándares de saúde e seguridade.

*Sonia Villapol: Profesora adxunta no Instituto de Investigación Metodista de Houston.

Cláusula de divulgación: Sonia Villapol non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declarou carecer de vínculos relevantes máis aló do cargo académico citado.