Únete á nosa canle de Whatsapp
Co maior conxunto de datos de xenomas de cazadores-recolectores europeos xamais xerado, un equipo internacional de reescribiu a historia xenética dos nosos antepasados. No traballo participou o Instituto de Bioloxía Evolutiva (IBE) do CSIC e a Universidade Pompeu Fabra (UPF). Os resultados, publicados en Nature, poñen de manifesto que as comunidades humanas de hai 30.000 anos asentadas no suroeste europeo non gardan relacións xenéticas cos territorios centrais e meridionais, a pesar de que pertencen a unha mesma cultura arqueolóxica.
O IBE tamén colaborou nun segundo estudo independente que aparece en Nature Ecology & Evolution. Esta investigación presenta información xenómica de 16 corpos humanos no sur de España, incluído un home de 23.000 anos da Cova do Malalmuerzo (Granada). Este individuo mostra unha continuidade entre as poboacións de culturas arqueolóxicas anteriores e posteriores. O traballo tamén achega novos datos sobre habitantes do Neolítico de 7.000 a 5.000 anos en xacementos arqueolóxicos de Andalucía, como a Cova de Ardales.
En concreto, os investigadores identificaron unha ascendencia auriñaciense, “a primeira cultura de gran dispersión en Eurasia asociada univocamente a humanos modernos”, explica a SINC Vanessa Villalba, membro do IBE durante os estudos, dos que é coautora e asinante principal, respectivamente. “Dependendo da súa localización xeográfica, está presente desde fai 38.000 a 30.000 anos”. “O seguinte tecno-complexo euroasiático é o gravetiense, cun rango temporal de 30.000 a 25.000 anos. Esta cultura finaliza ao comezo do Último Máximo Glacial, o momento máis frío durante a Idade de Xeo”, explica a investigadora.
O Último Máximo Glacial produciuse de 25.000 a 19.000 anos atrás
A cultura gravetiense é precisamente a estudada polos autores do primeiro traballo, publicado en Nature. Estas poboacións mantiñan trazos arqueolóxicos comúns en toda Europa: utilizaban armas similares e producían unha arte portátil parecida. Con todo, desde o punto de vista xenético, os humanos do oeste e suroeste (as actuais Francia e Iberia) diferían das comunidades centrais e meridionais (a actuais República Checa e Italia).
“O Último Máximo Glacial produciuse de 25.000 a 19.000 anos atrás. As capas de xeo estendíanse desde o norte de Europa cara a Europa central, alcanzando latitudes máis baixas” apunta a SINC Cosimo Posth, membro do Instituto de Ciencias Arqueolóxicas na Universidade de Tubinga (Alemaña) e primeiro asinante do artigo de Nature. “Os casquetes polares dos Alpes, os Pireneos e os Cárpatos tamén se expandiron, creando barreiras á mobilidade humana”.
Refuxio climático ou canella sen saída?
O arqueoxenetista sinala que as poboacións europeas replegáronse ao sur continental durante este período, en busca de refuxios climáticos. Ata o de agora, críase que os principais lugares de protección foron “as tres grandes penínsulas: Iberia, Italia e os Balcáns”, comenta Villalba. Con todo, o equipo involucrado no estudo de Posth descubriu que “mentres que as poboacións do suroeste de Europa sobreviviron, as da península itálica pereceron”, declara o autor. “É neste momento cando se desenvolve a cultura solutrense, que aparece soamente en Iberia e o sur de Francia”, destaca Villalba. “Sempre se discutiu se podía ter unha orixe local ou esóxena, e algúns autores suxeriran contactos co norte de África como posible explicación”, engade.
Na mesma liña, a investigación de Nature destaca que o acervo xenético das poboacións gravetienses asentadas en occidente mantense de forma ininterrompida. Ao solutrense sucedeulle o tecno-complexo magdaleniense, o cal se estendeu despois cara ao nordés ata chegar ao resto de Europa. “Con estes achados, podemos defender por primeira vez a hipótese de que durante o Último Máximo Glacial a xente atopou refuxio na rexión climáticamente máis favorable do suroeste de Europa”, afirma Posth.
“O que vemos en Iberia é un gran continuum xenético que demostra que a península foi un sumidoiro das poboacións anteriores á Idade de Xeo, pero no canto de extinguirse, sobreviviron sen experimentar maiores cambios no ADN”, expresa Villalba. Estudos xenómicos previos, con datos de ata 13.000 anos de antigüidade, xa evidenciaron a supervivencia e o legado dunha liñaxe paleolítica moito máis antiga que noutras partes de Europa, onde foi substituído. “Isto demostra que a Península Ibérica foi un refuxio real para estas poboacións”.
Pola contra, a arqueóloga subliña que este panorama difire do da península itálica. As comunidades desta zona tras o Último Máximo Glacial pertencen á cultura epigravetiense, pero “son xeneticamente diferentes e non se observa continuidade xenética”. A este respecto, Hei Yu, coautor do traballo publicado en Nature, explica que estas persoas probablemente “procedían dos Balcáns, chegaron primeiro ao norte de Italia na época do máximo glacial e estendéronse polo sur ata Sicilia”. Por outra banda, os autores non atopan conexións xenéticas co norte de África a través do Estreito de Xibraltar. Este punto divide a ambos os continentes por tan só 13 quilómetros de distancia e durante o Último Máximo Glacial o nivel do mar baixou ata uns 150 metros.
“O achado demostra que o Estreito de Xibraltar seguía sendo unha barreira xeográfica formidable para os movementos das poboacións humanas”, destaca Carles Lalueza, investigador do IBE e director do Museo de Ciencias Naturais de Barcelona.
Substitución xenética a gran escala
Os xenomas analizados mostran tamén que os descendentes dos epigravetienses estendéronse polo resto de Europa fai uns 14.000 anos, substituíndo ás poboacións asociadas á cultura magdaleniense. O equipo de investigadores describe unha substitución xenética a gran escala que puido deberse, en parte, a cambios climáticos que obrigaron á poboación a emigrar. “Naquela época, o clima quentouse rápida e considerablemente e os bosques estendéronse por todo o continente. Isto puido impulsar aos habitantes do sur para ampliar o seu hábitat. É posible que as comunidades anteriores emigrasen ao norte a medida que a súa contorna, a coñecida estepa de mamut, diminuía” afirma Johannes Krause, autor principal no estudo de Nature.
Ademais, os resultados demostran un salto de 6.000 anos nos que non houbo intercambio xenético entre cazadores-recolectores de Europa occidental e oriental. As seguintes interaccións só poden detectarse de novo desde hai 8.000 anos. “Nese momento, os cazadores-recolectores con distintos devanceiros e aparencias empezaron a mesturarse entre si. Eran diferentes en moitos aspectos, incluído a cor da pel e dos ollos”, subliña Hei Yu. Nesa época, a agricultura e o sedentarismo estendéronse de Anatolia a Europa.
“É posible que a migración dos primeiros agricultores ao continente desencadease a retirada das poboacións de cazadores-recolectores ao extremo setentrional. Ao mesmo tempo, estes dous grupos empezaron a mesturarse entre si, e seguiron facéndoo durante uns 3.000 anos”, sinala Krause. “Os datos que obtivemos deste estudo proporciónannos unha visión asombrosamente detallada da evolución e os encontros entre cazadores-recolectores de Eurasia occidental”, resume Posth. “Próximas investigacións interdisciplinares deberán aclarar que procesos exactos foron responsables das substitucións xenéticas de poboacións enteiras durante a Idade de Xeo”, engade.
Novos datos sobre o Neolítico
O artigo de Nature Ecology & Evolution tamén inclúe individuos moito máis recentes que datan do Neolítico, época na que se desenvolve a agricultura e a gandaría en Europa. Os humanos deste período atopados en Andalucía teñen a ascendencia característica dos grupos de Anatolia. Isto indica que os primeiros grupos agrícolas expandíronse ao longo de grandes distancias xeográficas. Con todo, os humanos neolíticos do sur ibérico presentan unha maior ascendencia cazadora-recolectora. Este feito suxire “unha interacción moito máis estreita entre os últimos cazadores-recolectores e os primeiros agricultores no Sur de Iberia que noutras rexións”, indica José Ramos–Muñoz, da Universidade de Cádiz e coautor do estudo.
“Sorprendentemente, aínda é posible rastrexar o legado xenético do Paleolítico nos primeiros agricultores do Sur de Iberia, o que suxire unha mestura local entre dous grupos de poboación con diferentes estilos de vida”, conclúe Gerd Weniger, outro de vos coautores e investigador da Universidade de Colonia (Alemaña).
Referencia:
- Palaeogenomics of Upper Palaeolithic to Neolithic European hunter-gatherers (Publicado en Nature)
- A 23,000-year-old southern Iberian individual links human groups that lived in Western Europe before and after the Last Glacial Maximum (Publicado en Nature Ecology & Evolution)
La gran cuestión aquí es las momias del Reino Unido tenía los ojos azules? tenían los Neanderthal es rojos azules sabemos que las momias y estos habitantes del paleolítico de Altamira su tez era negra. Porque como todos los sapiens salieron de Africa subsahariana y la red blanca surge en lo que hoy es Georgia los Balcanes dicese una metilqcion de expresión de pigmentación por la falta de vitamina d y la dieta neolitica pero eso no explica la existencia de Neanderthal es blancos pelirrojos y de ojos azules? Luego está la teoría que los ojos azules nacieron en Persia de ahí que existan comunidades de origen indoeuropeo con esos ojos en Afganistán y en la India. Como malas interpretaciones de la primera dinastía de emperadores de Egipto. Y si te gusta la teoría Gallega dónde fueron los pescadores cántabros asturianos y galaicos los que conquistaron Gran Bretaña y la repoblaron tras la glaciación que mató a los primeros humanos que atravesaron los Pirineos. Y por último está la teoría lingüística que relaciona los vascos con los georgianos que los vascos solo son un grupo de estos individuos de piel blanca de los Balcanes. migraciones más extensas se han dado de este tipo como lo puede ser el pueblo gitano. Una conquista de la Polinesia por los habitantes de Taiwán que llegaron a Madagascar.