Únete á nosa canle de Whatsapp
Por Federico Abbondio*
orrían os primeiros días de marzo de 2016 cando me informaban que en pouco menos dun ano se produciría un evento astronómico de características únicas na Provincia do Chubut, Arxentina: unha eclipse anular de sol cun grao de cobertura maior ao 97% en varios puntos da xurisdición. Eu atopábame traballando desde facía uns meses na área de Turismo Científico da Carteira de Ciencia do Goberno Provincial. Obviamente, non tardamos nin un segundo en saber que deberiamos traballar niso.
Chubut atópase no centro da Rexión Patagónica, a un 1.400 km de distancia de Bos Aires e é a terceira provincia arxentina en canto a superficie, limitando co Atlántico, os Andes, e coas veciñas provincias patagónicas de Río Negro e Santa Cruz. É coñecida polas súas marabillas naturais vinculadas á observación de fauna mariña como é o avistamento de Baleas Francas Austrais, as Candorcas e Pingüíns de Magallaes na súa zona costeira e na Cordilleira dos Andes, polos seus Parques Nacionais e as actividades de inverno relacionadas coa neve.
Todo isto presentaba un interesante desafío para amosar Chubut desde outros puntos de vista: desde a ciencia e a súa divulgación. Substrato había. E a mellor maneira de facelo era desenvolvendo un proxecto de turismo vinculado á divulgación da ciencia. E neste caso concreto vinculado á astronomía.
Así pois, decidimos organizar un macro-evento en col da Eclipse Anular de Sol do 26 de febreiro de 2017. Interesábanos atraer a un tipo de visitantes de intereses máis concretos. O turismo científico en xeral e o astronómico en particular supoñían para nós un aliado estratéxico. A eclipse prestábase para organizar distintas actividades vinculadas á astronomía, a astrofotografía, e tamén ao redor doutras áreas científicas. Só tiñamos que crear o marco ideal para que profesionais da ciencia astronómica, afeccionados e público interesado en contemplar o ceo, se sentisen atraídos por facelo desde Chubut. Niso residía o noso obxectivo.
Sabiamos que a articulación e vinculación entre actores xogaría un rol fundamental para lograr a mellor experiencia para o visitante, polo que traballamos en rede coas Administracións Públicas, Universidades, organismos especializados e, claro, os municipios onde levaron adiante as observacións da eclipse e as actividades asociadas.
Como a maioría dos eventos astronómicos, estes só poden ser divisados nunha franxa xeográfica determinada. Nesta eclipse estivo delimitada ao hemisferio sur, sendo Chile e Arxentina, os lugares privilexiados en América do Sur para a súa observación. En Arxentina, a zona de observación óptima atopouse definida nunha franxa dun 50 km de ancho que percorría, de oeste a leste, a zona sur da provincia.
A eclipse supuxo a chegada de milleiros de visitantes e a repercusión en medios internacionais
En Chubut estas actividades desenvolvéronse en diferentes puntos, centrándonos, por tanto, non só na observación do fenómeno en si mesmo. Por exemplo, na cidade de Esquel, sobre a Cordilleira dos Andes, organizouse o II Workshop de Difusión e Ensino da Astronomía (II WDEA), recibindo máis dun cento de investigadores de todo o mundo, quen realizou infinidade de actividades dirixidas tanto para colegas investigadores como para o público afeccionado.
Tamén se realizaron charlas de divulgación científica, cafés científicos e mostras abertas á comunidade, así como observacións solares mediante telescopios especiais.
Traballouse fortemente, tanto co sector educativo, como co público en xeral, sobre técnicas de observación segura dos fenómenos astronómicos. E máis aló das charlas divulgativas brindadas durante os días previos, realizouse unha exitosa xornada de astronomía dentro da área Natural Protexida Provincial “Bosque Petrificado José Ormaechea” vinculando xeoloxía e paleontoloxía con astronomía.
O día que as olladas estiveron pousadas sobre Chubut
Para quen estaba na organización e acompañamento das diferentes actividades, achegábase o momento de maior tensión, viaxando desde facía varios días dun punto a outro da provincia, e esperando que o ceo se mantivese despexado. E, aínda que, viña seguindo o prognóstico do tempo e non se esperaba un ceo nubrado, sabiamos que hai sempre certas marxes de erro nas predicións meteorolóxicas.
A secuencia da eclipse dábase de oeste a leste, cunha duración aproximada de tres horas e onde o “anel de fogo” completo duraría menos dun minuto. O primeiro en recibilo en Chubut foi Facundo, un pequeno pobo de tan só 180 habitantes, asentado a poucos quilómetros da mítica ruta nacional N° 40 e do sitio exacto de observación.
O ceo presentábase totalmente despexado. Desde moi cedo, o lugar designado para a observación, foi colmándose aos poucos de espectadores, ata contabilizar 1.700 persoas. Facundo viu multiplicado por 10 veces a súa poboación nesta xornada inesquecible, que culminou cun gran xantar comunitario.
A sombra que ía xerando a Lúa ao interpoñerse entre o Sol e a Terra continuaba o seu percorrido cara ao océano Atlántico, e chegaba a quenda da cidade de Sarmiento. Moi cedo na mañá, emprenderon a caravana cara ao sitio de observación máis de 300 vehículos. Neste lugar foron preto de 1.000 persoas quen se marabillou co fenómeno. O percorrido ía chegando á costa atlántica, e con iso o fin da observación en territorio chubutense.
O último lugar foi para Camarones, a beiras do mar patagónico. E neste lugar tiven a sorte de estar presente desde o día previo. O gran día chegou cun ambiente de ansiedade cheo de emocións, onde nenos e adultos contemplaban o evento con visores caseiros de vidro de soldador e cartón, lentes especiais obsequiadas pola Fundación Astrónomos sen Fronteiras, ou ben, experimentábano con cámaras obscuras; en contraposición, atopábanse os astrónomos profesionais ou afeccionados cos seus telescopios e grandes cámaras preparadas para a captura de imaxes que percorrerían o mundo.
Aquí, durante gran parte do fenómeno, o ceo mantívose despexado, pero a uns minutos de formarse o anel completo, a eclipse foi tapado por unha gran nube! Imaxinaranse os xestos de quen estaba presentes. Aínda que a natureza tíñanos un agasallo, xa que só a uns cuantos segundos de completarse a eclipse, como abríndose o pano dunha gran función, o ceo despexouse, permitíndonos ás máis de 2.500 persoas congregadas, observar na súa plenitude o denominado anel de fogo.
Unha festa astronómica que seguramente quedará marcada nas mentes de todos aqueles que o puideron contemplar nun punto ou outro da provincia. E os números foron contundentes. Das diferentes actividades levadas adiante na provincia, participaron directamente máis de 8.000 persoas. Os aloxamentos e cámpings mantivéronse ao 100% de ocupación durante os días previos ao evento astronómico. O sector gastronómico estendeu varias horas as súas xornadas debido á gran cantidade de viaxeiros, e os locais de artesanía e produtos rexionais esgotaron os seus stocks.
As repercusións logradas nos medios de comunicacións nacionais e internacionais resultaron espectaculares. Fixéronse eco antes, durante e despois da eclipse, abrindo e compartindo imaxes de Chubut ao mundo enteiro, algo invaluable en canto a promoción turística, moi difícil de medir economicamente, e que aínda hoxe, continúa tendo efectos positivos para esta provincia arxentina.
En Chubut, na Patagonia arxentina, o turismo científico atópase en aumento tanto no relativo á súa demanda como á súa oferta , sendo unha das modalidades con maiores perspectivas de crecemento. Búscanse modelos de turismo que sexan sustentables e explicativos, que fagan comprender aos visitantes o valor do que están a observar e gozando.
Por iso, o uso de certificacións de turismo científico de nivel internacional, como é o caso das española Observer. ScienceTourism permiten unha diferenciación do produto, ordenando e potenciando o seu desenvolvemento, grazas á promoción a nivel internacional como destino destacado de turismo científico, xerando vínculos con axencias de turismo emisivas especializadas neste tipo de turismo a nivel global, agregando un selo de calidade á actividade.
*Federico Abbondio. SECRETARIA DE CIENCIA, TECNOLOXÍA E INNOVACIÓN PRODUTIVA Goberno da Provincia do Chubut. Arxentina
