Xoves 28 Marzo 2024

Batalla de Rande: cando ardeu a ría de Vigo en 1702

O 23 de outubro de 1702 foi un brumoso día na ría de Vigo. Non se vía a beira oposta. Só ás veces, entre o estrondo apagado dos canóns, aparecían as figuras pantasmais dos maiores buques de guerra de Europa: O Zeven Provinces holandés; o Royal Sovereign inglés; o francés Le Fort. Pero, pasado o mediodía, cando o vento levou os últimos farrapos de néboa, se desatou o mesmísimo inferno. “Queimen as naves!”, berrou o almirante Chateau-Renault cando comprendeu que a batalla estaba perdida. A súa orde correu como a pólvora entre a frota e en poucos minutos a ría de Vigo estalou en labaradas ardentes. Galeóns españois e fragatas francesas ardían entre explosións, mentres os buques de guerra ingleses, co Torbay en vanguarda, seguían a canonear e tentar a abordaxe. Son as catro da tarde dun brumoso día de outono. Xa o anotamos: O 23 de outubro de 1702. E estamos a describir a batalla de Rande, unha das máis determinantes da historia, que vén de alcanzar o seu punto culminante. O combate vaise saldar con máis de dous mil mortos do bando defensor e outros oitocentos da escuadra inimiga. E, con eles, a perda da mellor frota de guerra do Rei Sol, Luís XIV, e da frota de Indias española ao completo.

Representación en cores da batalla de Rande (1702).
Representación en cores da batalla de Rande (1702).

Nada facía presaxiar este desastre en 1699, cando a Frota da Prata parte de España como cada ano, para traer á metrópole as riquezas americanas. Pero morre o rei Carlos II e se desata a Guerra de Sucesión. E o regreso a Europa dos galeóns, acosados polos corsarios inimigos, faise imposible.

Publicidade

Por fin, en 1702, Francia envía unha escolta de 23 navíos, para que protexa aos 19 galeóns españois, cargados con «o maior tesouro que nunca cruzase os océanos», como publicara A Gaceta de Madrid, espertando a cobiza de todos os contendentes. En Azores, un aviso informa á frota de que a escuadra combinada anglo-holandesa, ao mando de Sir George Rooke, está a atacar Cádiz. E por iso buscan un porto alternativo. Tras non poucas discusións, elixen Vigo. E o 22 de setembro de 1702 entran na ría os galeóns e a frota gala de guerra.

Durante un mes, descárgase a prata e metais preciosos, que son transportados a Lugo en centos de carros de bois, recrutados en media Galicia para evacuar o tesouro. Ademais, tentan montar unha defensa. A antiga provincia de Tui forma milicias, mal equipadas e esfameadas. Moitos labregos foxen ás montañas. Restáuranse os fortes de Rande e Corbeiro con canóns dos barcos e cávanse trincheiras. No estreito, fórmase unha barreira con cadeas, mastros e vergas. E o 22 de outubro entra pola boca sur da ría de Vigo a armada inimiga: 160 velas e unha forza de desembarco de 14.000 homes. Tras o seu fracaso en Cádiz, Rooke espera aquí unha gran vitoria e un formidable tesouro. Só conseguirá o primeiro dos seus obxectivos.

A batalla deixou miles de mortos e o mar da ría de Vigo incendiado

De madrugada, mariños ingleses, en chalupas, tentan cortar a cadea tendida no estreito de Rande, pero son repelidos polos defensores. Ao amencer do día 23, tras retirarse a bruma, os aliados teñen destacados fronte a Teis aos seus buques de porte medio, máis lixeiros e capaces para a manobra, que comezan a canonear os fortes. Ademais, o Duque de Ormond desembarca con 4.000 infantes, que en pouco máis dunha hora arrasan aos defensores: As milicias foxen e moitos caen prisioneiros. E os fortes de Rande e Corbeiro, xa baixo control do inimigo, disparan agora contra a propia frota franco-española.

Ás dúas da tarde, aproveitando un forte refacho de vento, o Torbay, do capitán Hopsonn, racha a cadea que protexe o estreito. Tras del, entran o Kent, o Mountmouth, o Grafton… e comeza un intenso combate, a canonazos sen posibilidade de manobrar, no fondo da ría. En balde os franceses envían un brulote en chamas que explota ao costado do Torbay. Uns loitan corpo a corpo, mentres a metralla varre as cubertas. Outros xa só pensan en fuxir, a nado ou en chalupas. É entón cando Chateau-Renault dá a orde de queimar as naves. Co paso das horas, todos os barcos son apresados, afundidos ou incendiados. Durante horas, o mar ardente é o último testemuño da batalla de Rande. Algunhas crónicas da época, como a dun relixioso de Redondela, narran que esa madrugada a luz que xeraba a ría de Vigo en chamas permitía “ler un libro coma se fose de día”. Foi o mesmo inferno, como aseguran moitas testemuñas do momento.

Tras da batalla, nacería a lenda do tesouro de Rande. O mesmo que chegou a rescatar o Nautilus do capitán Nemo na ría de Vigo. E sucesivas expedicións, empregando os mellores adiantos técnicos de cada época… pero iso xa é outra historia.

O maior tesouro que xamais cruzou o Atlántico

Nunca na historia tantas riquezas cruzaron o océano Atlántico. A Frota da Prata que chegou a Vigo en 1702, e que rematou en chamas na batalla de Rande, trouxo de América a Europa un cargamento de tesouros cuxa magnitude xamais foi igualada. Así o certifica un dos humanos máis influentes da historia do pensamento: o inglés John Locke, pai do empirismo e do liberalismo moderno, quen publicou un estudo sobre a Carreira de Indias, o tráfico que durante séculos levou as marabillas dun continente a outro. Aquela aventura foi un milagre da loxística. E, no caso da frota destruída en Rande, o valor das mercadorías multiplicouse porque o acoso dos piratas atrasou durante case catro anos o transporte, que era bianual, facendo que o tesouro alcanzase dimensións astronómicas.

John Locke.

O filósofo John Locke cóntao na súa Historia da navegación, publicada en 1691, na que se marabilla da mecánica de traballo dunha frota: “Os galeóns arriban en primeiro lugar a Cartaxena. Ao chegar alí, o xeneral dos galeóns envíalle un aviso ao vicerrei do Perú, que ten a súa residencia en Lima, capital do reino; o vicerrei faillo saber insistentemente a todos os comerciantes e dá as ordes necesarias para o transporte do ouro e da prata que teñen que ser levados a Panamá por mar e a Portobelo, en mulas. Os galeóns adoitan permanecer catro meses en Cartaxena para negociar e cambiar unha parte das súas mercadorías”.

Locke cuantifica a carga de cada transporte entre América e España: “O comercio realizado alí polos galeóns supera os catro millóns de escudos. De Cartaxena, van a Portobelo, onde se celebra á súa chegada unha feira que dura cincuenta ou sesenta días; alí deixan mercadorías de Europa por un valor de dezaoito ou vinte millóns de escudos en ouro, prata e outros produtos do país. De Portobelo, regresan a Cartaxena, onde pasan aínda outros quince días. Durante a súa estancia nos diferentes portos, os galeóns cambian as súas mercadorías por ouro, prata, perlas, esmeraldas, amatistas e outras pedras preciosas, madeira de Campeche e coiros. Regresan de ordinario con dous ou tres millóns de escudos en ouro, vinte millóns de escudos en prata, douscentos mil escudos en perlas, trescentos mil escudos en esmeraldas, trinta mil escudos en amatistas, la de vicuña por valor de cincuenta mil escudos, a mesma suma en madeira de Campeche, e douscentos setenta mil escudos en coiros”.

A riqueza transportada polos galeóns sería hoxe inimaxinable en bens tanxibles

As cifras que achega Locke son algo hoxe inimaxinable en bens tanxibles. Con esta liosa expresión, quero dicir que non falamos de movementos financeiros en mercados de bolsa, por exemplo. O valor das cousas está aí. Son mercadorías que teñen un valor en si mesmas e que se pagan en diñeiro efectivo. E na segunda metade do século XX fascinaron ao buscador de tesouros Robert Stenuit, quen comandou unha das máis audaces expedicións para rescatar os galeóns de Rande.

Pero o cálculo das riquezas que fai Locke queda curto no caso dos galeóns afundidos na ría de Vigo. Hoxe sabemos que a fraude fiscal era elevada e que, ademais do declarado, os propios cargos da frota e moitos mercaderes, xunto á burocracia española en América, aproveitan as viaxes para trasladar á metrópole riquezas sen control tributario. “Sábese que a carga dos galeóns era sempre de dous a dez veces superior á que mencionaban os rexistros”, recoñece o propio John Locke nos seus escritos, datados só unha década antes da batalla de Rande.

No caso da Frota da Prata, en 1702, o atraso de anos esperando para volver a Europa disparou o valor das mercadorías transportadas, ao momento de que se temía que os galeóns se afundisen polo seu propio peso. O vicerrei de Nova España, o galego José Sarmiento de Valadares narra o 21 de outubro de 1699, nun documento achado no Arquivo de Indias, que ditou ordes para que os barcos vaian armados para “exterminar de todas aquelas costas e as súas baías calquera piratas que atopasen”. Pero non logrará partir case ata tres anos despois. Durante anos, acumularon en América riquezas como xamais se viron. E que cruzaron o Atlántico para chegar a Vigo, onde, tras ser evacuadas case na súa totalidade, os galeóns foron aniquilados e, pasto das chamas, converteron a noite en día nunha madrugada de outubro de 1702.

4 COMENTÁRIOS

  1. Bo artículo. Simplemente indicar que John Locke describe a unha Flota de Tierra Firme (a de Rande era de Nueva España, México). E creo que da o valor en pesos escudos e non en escudos. O escudo era unha moeda de ouro e o peso escudo de prata (1 escudo de ouro serían uns 20 pesos escudos de prata), o detalle é moi importante.
    O “Royal Sovereign” non participou na Batalla, quedou onde as Cíes.
    E son dos que pensa que se descargou prácticamente todo. Pouco quedou a bordo dos galeóns.

  2. Teño entendido que un atranco importante estivo na aduana. Pois os galeóns tiveron que agardar fondeados na bahía de Rande a que chegaran, por terra,, os funcionarios dende Sevilla, onde estaba a Casa de Contratación. Os Ingleses chegaron antes…. en fin… a burocracia.

DEIXAR UNHA RESPOSTA

Please enter your comment!
Please enter your name here

Este sitio emprega Akismet para reducir o spam. Aprende como se procesan os datos dos teus comentarios.

Relacionadas

O Simposio Nacional de Oncoloxía de Precisión insta ao impulso da terapia en Galicia

O evento acolle en Vigo a máis de 40 expertos os días 22 e 23 de febreiro

A UVigo bate récords na captación de fondos nacionais coa consecución de 5,5 millóns de euros para 40 proxectos

A metade dos traballos están vinculados os investigadores dos centros CIM, CINBIO, atlanTTic, Cintecx e Ecobas

A galega Elena Ojea gaña o Premio Fundación Banco Sabadell á Sostibilidade Mariña

A investigadora recibe este recoñecemento polo seu traballo sobre a adaptación e transformación dos sistemas socioecolóxicos mariños
00:05:48

ViaExterior, á conquista de novos mercados

Desde a súa creación hai sete anos, esta aceleradora da Zona Franca xa acompañou con éxito o proceso de internacionalización dun centenar de empresas