Únete á nosa canle de Whatsapp
Investigadores do Instituto de Bioloxía Integrativa de Sistemas de Valencia gañaron un dos premios Ig Nobel deste ano. O seu traballo foi publicado na revista Scientific Reports. Tratábase dun estudo sobre as bacterias que hai nas gomas de mascar que acaban no chan. Si, está lendo ben.
Os premios Ig Nobel son unha parodia do Nobel. Entréganse cada ano a principios de outubro para recoñecer os logros de dez grupos de científicos que “primeiro fan rir á xente e logo fana pensar“.
Os premios entréganse nunha cerimonia oficial organizada no Sanders Theatre, da Universidade de Harvard, nos Estados Unidos. O de Ig Nobel é en realidade un xogo coa palabra en inglés ignoble, que en castelán significa “ innoble”. Todo isto pode soar a brincadeira pero Andre Geim gañou o Ig Nobel no ano 2000 por “facer levitar unha ra con imáns”. Dez anos despois, gañou o Nobel de Física, o de verdade, polos seus estudos sobre o grafeno.
Algunhas curiosidades sobre a goma de mascar
Antes de explicar en que consistiu este traballo e por que é tan interesante, aínda que a primeira vista non o pareza, contarei algunhas curiosidades sobre a goma de mascar.
Foi usada polo ser humano desde fai miles de anos. Atopáronse sinais de dentes en resinas de alcatrán de madeira do mesolítico e neolítico que suxiren que xa entón empregábanse, probablemente, para a limpeza dos dentes ou como adhesivo.
Con todo, os primeiros produtos comerciais de goma de mascar tal e como os coñecemos agora son de finais do século XIX e hoxe en día o seu consumo é masivo. Curiosamente, en países como Irán e Arabia Saudita calcúlase que o 80% da poboación consome goma de mascar de forma regular. En Europa e Estados Unidos máis do 60% dos adolescentes e adultos mascaron este produto nos últimos seis meses e a media é de entre un e catro ao día.
Nos Estados Unidos calcularon que o comercio das gomas de mascar chega a mover máis de 30.000 millóns de dólares anuais (datos de 2019).
A composición destes produtos é moi variable, pero en xeral o compoñente maioritario (entre un 20 e un 30%) é goma non dixerible, á que se engaden azucres, poliois (nas formulacións sen azucre), colorantes ou saborizantes e antioxidantes.
A goma base pode ter distinta composición: desde polímeros naturais (como látex ou ceras) ou sintéticos (como acetato de polivinilo), ata elastómeros sintéticos (como o polietileno, poliisopreno e outros).
Desgraciadamente, este produto adoita acabar no chan e débense gastar millóns de euros e moitas horas de traballo na súa limpeza. En Reino Unido calculouse que se gastan máis de 70 millóns de euros ao ano na súa limpeza. Por iso, hai proxectos de investigación dirixidos a conseguir gomas menos adhesivas, máis solubles en auga e biodegradables.
Now it's official!!! We got an IgNobel prize for our research on bacteria living on wasted chewing gums collected worldwide. No kidding!!https://t.co/EVmFowxC9K pic.twitter.com/z7ZHNpZylf
— Manuel Porcar (@ManuelPorcar1) September 9, 2021
Que querían investigar os gañadores do Ig Nobel?
Os autores querían caracterizar a composición bacteriana da goma, empregando técnicas clásicas de cultivo e metaxenómica (análise do ADN completo).
Para iso, compararon mostras recollidas de cinco países distintos. As mostras utilizadas foron gomas tomadas directamente do chan. En total analizaron dez mostras de España (Parque Científico da Universidade de Valencia), Francia (Paris e Eurodisney), Grecia (illa Spetses), Turquía (Istambul) e Singapura. As mostras despegáronse do chan cunha espátula estéril e gardáronse no laboratorio a -80 ⁰C ata a súa análise.
Ademais, querían estudar como evoluciona e cambia a poboación bacteriana de gomas que estiveron durante tres meses no chan. Para iso, unha muller voluntaria sa de 36 anos de idade dedicouse a mascar goma durante 30 minutos (previamente obtívose o correspondente consentimento informado segundo as directrices da declaración de Helsinqui de 2013).
Unha das pezas mascadas empregouse como control da microbiota oral. Outras doce colocáronse no chan ao aire libre, orientadas cara ao sol, a mediados do mes de xuño. Logo, cada semana, recollíase unha delas durante un total de doce semanas. Extraeuse ADN e secuenciouse (metaxenómica do 16 S rRNA).
Aos autores tamén lles interesaba estudar a capacidade de degradar diferentes ingredientes da goma de mascar por bacterias que previamente illaran nelas. Así, empregaron dous tipos de produtos sen azucre. Con eles, prepararon un suplemento nutritivo que se engadían ao medio de cultivo e logo analizaron como algunhas bacterias presentes na goma de mascar eran capaces de degradalo.
Os resultados
A análise da composición bacteriana das gomas dos cinco países diferentes concluíu que aínda que había diferenzas entre as mostras, algúns xéneros bacterianos atopáronse en todas as mostras. As gomas ‘colleitadas’ en varias partes do mundo contiñan un biofilm típico rico en bacterias como Sphingomonas, Kocuria, Deinococcus, Blastococcus, entre outros.
Como era de esperar, moitas bacterias eran ambientais que resisten a radiación, necesitan pouca dispoñibilidade de auga, aguantan variacións de temperatura e a tensión oxidativo. O estudo non permitiu caracterizar un microbioma típico por países.
Sobre o estudo do proceso de colonización bacteriana (ver como evoluciona a composición bacteriana unha vez que a goma chega ao chan), a mostra control (a que se mascara durante 30 minutos e directamente analizouse sen tirarse ao chan) resultou ser similar á microbiota oral típica da boca con bacterias como Rothia, Haemophilus, Corynebacterium, Veillonella, Actinomyces… Estas bacterias da boca detéctanse durante todo o experimento, pero foron diminuíndo co tempo.
Ao longo das semanas outras bacterias ambientais foron aumentando, como Rubellimicrobium, Sphingomonas, Acinetobacter, Pseudomonas… De todos os xeitos, o xénero bacteriano máis abundante en todas as mostras foi Streptococcus. Ao principio supoñía máis do 25%, pero logo foi diminuíndo co tempo, ata alcanzar o mínimo á novena semana.
Para analizar como se poderían degradar os compoñentes da goma, primeiro cultivaron mostras, illaron algunhas colonias bacterianas e caracterizáronas por secuenciación do seu ADN. Logo prepararon un medio de cultivo mínimo ao que lle engadiron un extracto obtido destes produtos comerciais.
Así, analizaron se algunha das bacterias illadas era capaz de degradar os compoñentes da goma. Atoparon que varias delas eran capaces de facelo. Pero unha cepa en concreto, do xénero Curtobacterium, foi capaz de degradar case a totalidade dos ingredientes das gomas que se analizaron. Por iso o autores propoñen que esta bacteria poderíase quizá empregar como estratexia de biorremediación para remover os residuos que contaminan os nosos pavimentos.
Ademais do gracioso ou curioso que poida parecer este traballo, os autores demostraron que tamén as gomas de mascar poden albergar potenciais patóxenos e que poderían ser vehículo de transmisión de enfermidades.
Esta caracterización da microbiota da goma de mascar podería empregarse para comparala coa da boca dunha persoa, algo que podería ter interese legal ou mesmo forense para coñecer o autor dun crime pola pegada bacteriana que quedou na goma que tirou no lugar do asasinato. Quizá acabe sendo o guión dun dos capítulos de CSI.
* Ignacio López-Goñi é catedrático de Microbioloxía da Universidade de Navarra.
Cláusula de divulgación: o autor non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declara carecer de vínculos relevantes alén do cargo académico citado.
Unha versión deste artigo foi publicada no blogue de Ignacio López-Goñi, microBIO.
