Únete á nosa canle de Whatsapp
Cando tiña 15 ou 16 anos, a comezos do século XIII, o soldado italiano Lorenzo dá Fanella, tamén coñecido como Laurentius Loricatus, matou accidentalmente a un home. Para expiar o seu crime, tras unha peregrinación a Santiago de Compostela, o mozo retirouse a unha cova preto de Subiaco en Roma, durante 34 anos, onde se flaxelou para redimir os seus pecados.
A súa historia quedou descrita un ano despois da súa morte, en 1244, nun rolo de pergameo de cinco metros de longo, denominado A.A. Arm. I-XVIII 3328, onde se rexistraron as investigacións realizadas para o seu posible canonización. O documento, elaborado con pel de cabra, pertence agora a unha das coleccións máis antigas dos denominados Archivum Arcis, foi recompilado no Castelo de Sant’Angelo no centro de Roma ata finais do século XVIII cando se preservou nos Arquivos Secretos do Vaticano. Non en tanto, durante bastante tempo, o pergameo estivo expostos a ameazas externas, como bacterias, debido ao seu método de elaboración, que danaron o documento.
“Os microorganismos colonizaron a pel do animal durante a preparación do pergamiño fai uns 800 anos“, contou á Axencia Sinc Luciana Migliore, investigadora no departamento de Bioloxía da Universidade de Roma Tor Vergata e primeira autora dun estudo que permitiu analizar e identificar os microbios.
Segundo o traballo, publicado esta semana na revista Scientific Reports, o papel foi atacado por bacterias que formaron manchas moradas e provocaron o desprendemento da capa superficial do documento, afectando deste xeito á súa lectura. Ata agora nin os cultivos estándar nin os métodos moleculares que se usan para estes casos conseguiran resolver o problema.
Os resultados poderían ofrecer novos enfoques para a restauración de importantes documentos antigos danados
Grazas a novas técnicas de microscopía de análises de luz transmitida, os investigadores puideron localizar os danos estruturais, sobre todo na matriz do coláxeno. Ademais, realizaron por primeira vez análises xenéticas das comunidades microbianas atopadas no pergameo e confirmaron a presenza nas zonas danadas de gammaproteobacterias, unha clase de microorganismos que inclúen a enterobacterias como Escherichia coli ou Salmonella, e outras responsables da pneumonía ou do cólera.
Durante séculos, a preparación dos pergamiños, elaborados a partir de pel de animal (cabra ou vaca, dependendo da rexión), non variou. Para lograr o grosor e suavidade adecuados, a pel estaba suxeita a unha serie de tratamentos que evitaban a putrefacción mediante o sal mariño, eliminaban os pelos mediante cal, permitían a persistencia da tinta, e aclaraban ou suavizaban a súa superficie.
Aínda que o tratamento con sal non parece ser empregado nas rexións do norte, nas zonas costeiras do sur de Italia ou alí onde estivese dispoñible, o sal mariño empregouse para preservar as peles ata o seu procesamento, pouco despois de sacrificar ao animal. A pel permanecía durante días en tanques de sal ou en salmoira polo que os ións salinos penetraban profundamente no tecido.
As manchas correspóndense a bacterias tolerantes á salinidade
Segundo os científicos, as manchas atopadas no pergamiño analizado producíronse pola presenza de bacterias tolerantes á salinidade, sobre todo da familia das Vibrionaceae que viven en auga doce ou salgada. A deterioración do pergamiño ocasionouse cando estas halobacterias “que xa estaban presentes desde a preparación do rolo e que proliferan en condicións saturadas e a unha temperatura e humidade elevadas” foron substituídas polas gammaproteobacterias, deixando só as marcas.
“As halobacterias necesitan luz para crecer, así que as partes máis danadas foron as máis iluminadas do documento, é dicir a primeira e última páxina do rolo, así como as marxes”, precisa a investigadora italiana. Ademais, ao conservarse no Castelo de Sant’Angelo, exposto na antigüidade a frecuentes e importantes desbordamentos do río Tiber, o documento puido tamén mollarse, segundo a investigación.
Ao coñecer o proceso de colonización destes microorganismos, os autores suxiren que outros estudos adicionais poderían axudar a identificar a secuencia exacta dos microbios que producen as rodopsinas, as proteínas responsables das manchas.
Os resultados poderían así ofrecer novos enfoques para a restauración de importantes documentos antigos danados, que adoitan abundar nos arquivos históricos. No caso de A.A. Arm. I-XVIII 3328, o rolo puido ser restaurado, e “agora atópase perfectamente preservado“, sinala Migliore.
