Únete á nosa canle de Whatsapp
Un artigo de David Martín Freire-Lista. membro do grupo de investigación de Petrología Aplicada a la Conservación del Patrimonio del Instituto de Geociencias IGEO (Universidad Complutense de Madrid-CSIC).
Non moi lonxe do centro urbano da Coruña atópase o Monte de San Pedro, cuxo orixe etimológico está estreitamente ligado á pedra e onde hai varias canteiras históricas de diferentes tipos de granito.
O cantil na base desta montaña, situado no paseo marítimo, nas inmediacións do obelisco Millennium, chámase Penaboa. A súa característica cor branca, mineraloxía e textura danlle unhas excelentes propiedades petrofísicas, alta calidade e durabilidad ao leucogranito alí presente.
O cantil presenta diáclases ou fracturas cos espazos óptimos para a súa separación en bloques, o que facilitou a extracción da pedra. Hoxe en día pódense observar numerosos indicios de cantería histórica no enclave, como marcas de canteiros, cuñeiras e perpiaños, o que indica que o lugar foi un centro de explotación.
O granito de San Pedro empregouse para a talla de esculturas románicas
Na Idade Media produciuse un auxe no uso do leucogranito de San Pedro para a talla de esculturas románicas galegas. No centro da cidade da Coruña hai unha notable cantidade de construcións, igrexas románicas do século XII, como a de Santa María del Campo e Santiago.
Este leucogranito tamén se utilizou na igrexa das Capuchinas, construída en 1715 e actual museo de Belas Artes, na monumental igrexa de San Xurxo (1766) e na fonte de Neptuno (1794). En 1861 usouse para o pedestal da Torre de Hércules (declarada Patrimonio da Humanidade pola UNESCO en 2009). Ademais, o leucogranito de San Pedro forma parte do pavimento das principais rúas turísticas da Coruña (Rúa Real e Cantóns) e tamén se utilizou para construír balcóns, escudos e escaleiras.
Por todo iso, desde o grupo de investigación Petrología Aplicada á Conservación do Patrimonio do Instituto de Geociencias propuxemos o leucogranito de San Pedro como candidato ao Global Heritage Stone Resource, o equivalente a patrimonio da humanidade no mundo lítico. Con iso queremos contribuír á preservación das súas canteiras históricas e á conservación e restauración dos monumentos con el construídos.
Non hai dúbida en que o desenvolvemento urbano está condicionado pola contorna xeolóxica. Algúns topónimos son exemplo da importancia que as pedras teñen na orixe e evolución das cidades e un bo exemplo é Penaboa. A xeoloxía non só define a orografía dunha urbe, senón que proporciona os materiais de construción tradicional.
A posta en valor de canteiras históricas e a súa vinculación cos monumentos construídos coas súas pedras fomenta a conservación do patrimonio tanxible e intanxible. O uso das pedras tradicionais de construción é unha aposta pola sostibilidade, que dota de identidade aos centros urbanos dunha forma coherente coa súa propia historia e contorna.
A entrada no Global Heritage Stone Resource contribuiría á conservación dos monumentos
Ademais, as canteiras históricas e as pedras utilizadas tradicionalmente nas cidades son un reclamo para o turismo cultural. A posición estratéxica deste vestixio do pasado permite a súa posta en valor e unha visita cómoda para entender os modos de facer dos canteiros artesáns e a xeoloxía da zona.
Por exemplo, o obelisco Millennium e o elevador de San Pedro, ambos no paseo marítimo da Coruña, convértense en espectaculares miradoiros desde os que se pode contemplar a canteira histórica. Esta é un escaparate de xeoloxía endóxena (das rocas provenientes do manto terrestre). No cantil de Penaboa pódese observar distintas fases de intrusión dos magmas. O leucogranito de San Pedro está en contacto cunha granodiorita con grandes cristais de feldespatos e agregados de cuarzo. Esta granodiorita ten tons grises cando é fresca e rosada cando se altera.
Existen perpiaños con estes dous tipos de pedra (granodiorita e leucogranito), como se pode observar no pórtico da igrexa de Santa María de Azogue, en Betanzos (A Coruña), algunhas das súas pedras proceden da canteira histórica de Penaboa. O achado indica que nesa época escaseaba a “boa pedra”, xa que os mestres escultores labraban os seus traballos en bloques non tan homoxéneos como desexarían.
Na actualidade, reformas de locais comerciais poñen en perigo a homoxeneidade das construcións de centros históricos e son un factor determinante na deterioración antrópico.
A introdución de novos materiais e acabados diferentes aos orixinais producen unha perda de identidade das cidades. Os centros históricos están nunha situación de alta vulnerabilidade. Por iso, a restauración dos edificios patrimoniais co material orixinal garante a conservación do patrimonio material e inmaterial.
